فیزیوتراپی و توانبخشی در طب فیزیکی

فیزیوتراپی شاخه‌ای از طب فیزیکی و توانبخشی است که اصولاً بر اصلاح یا درمان اختلالات و معلولیت‌ها، ارتقاء توانایی‌های حرکتی، حرکات عملکردی، بهبود کیفیت زندگی و قابلیت تحرک بیمار از طریق معاینه، ارزیابی، تشخیص و مداخله فیزیکی متمرکز می‌باشد. هدف از درمان‌های فیزیوتراپی، کمک به بیمار در جهت حفظ، بازیابی و یا بهبود توانایی‌های فیزیکی می‌باشد. فیزیوتراپی به افرادی که در نتیجه مصدومیت، بیماری یا معلولیت، دچار آسیب‌دیدگی‌هایی شده‌اند کمک می‌کند تا توانایی حرکت و عملکرد فیزیکی خود را دوباره به دست آورند. همچنین فیزیوتراپی می‌تواند به کاهش خطر وقوع مصدومیت یا بیماری در آینده نیز کمک نماید.

فواید فیزیوتراپی

انجام برنامه‌های فیزیوتراپی به طور منظم می‌تواند در کاهش اثرات خونریزی به داخل مفصل‌ها تأثیر زیادی داشته باشد. خونریزی‌ها مفصلی می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی دائمی مفصل‌ها و نیاز به انجام عمل جراحی شود.
همچنین از فیزیوتراپی بعد از عمل‌های جراحی با هدف تسریع در روند بهبود آسیب‌دیدگی‌ها و کمک به تحرک هر چه سریع‌تر بیمار استفاده می‌شود. علاوه بر آن، فیزیوتراپی زمینه مناسبی را برای تشخیص تغییراتی که در وضعیت آسیب‌دیدگی‌های بیمار اتفاق می‌افتد فراهم می‌سازد و غالباً به این طریق می‌توان تغییرات احتمالی را قبل از آنکه خود بیمار متوجه آن شود، تشخیص داد.

موارد کاربرد درمان‌های فیزیوتراپی

• فشردگی ریشه‌های عصبی در اثر فتق دیسک در مواردی که استفاده از درمان‌های دستی (ترکشن) باعث کاهش درد ناشی از آن می‌شود.
• خشکی و سفتی مفاصل، تنش‌های فشاری و پیچشی که در مواردی از قبیل اسپوندیلوزیس و تنگی کانال نخاعی (استنوز) مشاهده می‌شود.
• درد مکانیکی مفاصل که با حرکت دادن مفصل شدت آن بیشتر می‌شود.
• محدودیت حرکت یا بدشکلی (خارج شدن از راستا) مفصل
• خرابی دیسک‌های بین مهره‌ای و فشردگی ریشه‌های اعصاب که با خشکی و بدشکلی مفاصل کمر همراه باشد.
• کشیدگی عضلات و عدم تعادل عضلانی
• ضایعات مربوط به بافت‌های نرم از جمله کشیدگی عضلات، آسیب تاندون‌ها، رگ به رگ شدن رباط‌ها، اسپاسم، سفتی و گرفتگی عضلات
• وجود ورم و التهاب مزمن در قسمت‌هایی از بدن
• تسکین دردهای موضعی با تحریک آزاد شدن اندورفین‌ها و متوقف کردن روند انتقال پیام‌های درد به طرف مغز (مکانیسم دروازه درد)
• افزایش جریان خون به منظور تسریع در بهبود آسیب‌دیدگی بافت‌ها و کاهش تورم و التهاب
• تحریک عضلات به منظور فعالسازی عضلات ضعیف شده و غلبه بر ضعف عضلانی ناشی از مصدومیت و آسیب‌دیدگی

شرایط یک جلسه معمولی فیزیوتراپی

هر جلسه فیزیوتراپی شرایط خاصی مطابق با نیازها و شرایط بیمار مورد نظر دارد. همچنین روش درمانی مورد استفاده برای هر بیمار به زمینه کاری متخصص فیزیوتراپی بستگی خواهد داشت. با این حال، یک جلسه معمولی فیزیوتراپی می‌تواند شامل مراحل و اقدامات زیر باشد:

• ارزیابی و تشخیص شرایط و نیازهای خاص بیمار
• کار کردن با بیمار به منظور دستیابی به اهداف تعیین شده، اعم از حفظ توانایی حرکتی و استقلال بیماران مسن و یا مراقبت از دودنگان ماراتن
• تهیه یک برنامه درمانی یا پیشگیرانه با در نظر گرفتن سبک زندگی، میزان فعالیت جسمی و وضعیت سلامت عمومی بیمار
• تجویز ورزش‌ها و تمرین‌های فیزیکی در صورت لزوم

انواع درمان‌های فیزیوتراپی

سرما درمانی یا کرایوتراپی

سرما درمانی در به حداقل رساندن درد و ورم، بخصوص درد و ورم ناشی از آسیب‌های حاد (فوری) تأثیر زیادی دارد. از این روش همچنین می‌توان بلافاصله بعد از ماساژ نیشگون عمیق (Deep kneading massage) استفاده کرد. مثال‌هایی از سرما درمانی شامل یخ گذاشتن روی موضع آسیب‌دیده و ماساژ با یخ می‌باشد.

گرما درمانی

گرم کردن بدن می‌تواند موجب بهبود جریان خون به ویژه در جایگاه آسیب‌دیدگی شود و به این ترتیب، سرعت بهبود آسیب‌ها را بیشتر کند. علاوه بر آن، گرما می‌تواند به رفع کشیدگی و گرفتگی بافت‌های نرم و تسکین درد ناشی از آن کمک کند. در حال حاضر چندین روش و دستگاه مختلف برای گرما درمانی وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• بسته‌های گرم (هات پک)
• حمام واکس پارافین
• گرمای مادون قرمز
• اولتراسوند
• دیاترمی

تحریک الکتریکی

از روش تحریک الکتریکی برای جلوگیری از آتروفی (تحلیل رفتن) عضلانی در افرادی که دچار معلولیت یا از کار افتادگی شده‌اند و نیز به منظور کمک به بازیابی قدرت عضلانی، مثلاً بعد از جراحی زانو استفاده می‌شود. در روش تحریک الکتریکی، الکترودهایی بر روی سطح پوست در موضع آسیب‌دیده گذاشته می‌شود و با استفاده از امواج الکتریکی، عضلات این ناحیه را منقبض می‌کند.

روش TENS

روش تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (مقاله الکتروتراپی) که به اختصار TENS نامیده می‌شود، در اصل یک نوع تحریک الکتریکی است. در این روش از یک دستگاه کوچک که با باتری کار می‌کند، استفاده می‌شود و جریان‌های خفیف الکتریکی از طریق الکترودهایی که بر روی سطح پوست قرار می‌گیرد به زیر پوست فرستاده می‌شود. دستگاه TENS باعث منقبض شدن عضلات نمی‌شود، اما در تسکین موقت درد تأثیر زیادی دارد.

تسکین درد به وسیله روش TENS از یکی از دو طریق زیر انجام می‌گیرد:

• تحریک در سطح حسی: تئوری کنترل دروازه درد به معنی آن است که امواج الکتریکی ورودی به وسطله دستگاه TENS در روند انتقال پیام‌های عصبی منتقل کننده درد، اختلال ایجاد می‌کنند. این اختلال از طریق مسدود کردن “دروازه” عصبی که درد از طریق آن منتقل می‌شود، صورت می‌گیرد.
• تحریک در سطح حرکتی: هدف از تحریک در سطح حرکتی آن است که باعث آزاد شدن مواد مسکن طبیعی در خود بدن شود و از این طریق، درد را تسکین بدهد.

ورزش‌های اصلاح دامنه حرکتی

ورزش‌های اصلاح دامنه حرکتی غالباً برای افزایش یا حفظ انعطاف‌پذیری مفاصل شما و کاهش خشکی مفاصل تجویز می‌شود.

انواع مختلفی از این ورزش‌ها که اغلب برای بیماران تجویز می‌شود شامل موارد زیر است:

• ورزش‌های اصلاح دامنه حرکتی به روش غیر فعال (PROM)
• ورزش‌های اصلاح دامنه حرکتی به روش فعال کمکی (AAROM)
• ورزش‌های اصلاح دامنه حرکتی به روش فعال (AROM)

ورزش‌های تقویتی

بعضی از بیماری‌ها می‌تواند باعث ضعیف شدن عضلات شما شود. ورزش‌های تقویتی یک بخش مهم از برنامه‌های فیزیوتراپی توانبخشی را تشکیل می‌دهد و هدف آن، آماده‌سازی شما جهت بازگشت به سطح عملکرد اولیه یا بالاترین سطح فعالیت فیزیکی ممکن می‌باشد.

تکنیک‌های دستی در فیزیوتراپی

متخصصین طب فیزیکی ما از تکنیک‌های دستی فیزیوتراپی از جمله روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

• تکنیک‌های موبیلیزیشن (حرکت دادن آرام) مفاصل
• مانیپولیشن (دست‌ورزی) مفصل (مقاله درمان دستی)
• تراکشن (کشش)
• موبیلیزیشن (حرکت دادن) با تجهیزات مخصوص فیزیوتراپی (PIM)
• تکنیک‌های با حداقل انرژی (MET)
• تکنیک‌های نورودینامیکی
• ماساژ و تکنیک‌های اختصاصی بافت‌های نرم (مقاله ماساژ درمانی) نیز ممکن است بخشی از برنامه درمانی فیزیوتراپی شما باشد که با هدف آرامسازی کشیدگی عضلات، تسکین درد و کاهش ورم انجام می‌شود.

در واقع متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی ما آموزش‌های تخصصی سطح بالایی را طی کرده‌اند که شامل تکنیک‌هایی می‌شود که توسط متخصصین حرفه‌های مختلف از قبیل کایروپرکتیک، استخوان درمانی (استئوپاتی)، ماساژ درمانی و حرکت درمانی (کینزیولوژی) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آموزش بیمار و خانواده بیمار

• آموزش قدم زدن (راه رفتن) و نحوه استفاده از وسایل کمکی
• آموزش وضعیت صحیح بدن
• آموزش وضعیت‌های ارگونومی
• نصب و استفاده از وسایل کمکی و اندام‌های مصنوعی

یکی دیگر از ابعاد برنامه‌های فیزیوتراپی توانبخشی، ارائه آموزش‌های لازم به بیمار و خانواده او می‌باشد. در این قسمت از برنامه درمانی، شما آموزش‌های مربوط به بیماری خاص خود، اقداماتی که می‌توانید در منزل برای کنترل علائم آن انجام دهید، نکاتی که باید رعایت کنید و نیز نحوه پیشگیری از آسیب‌دیدگی مجدد را از متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی ما خواهید آموخت.

تیپینگ (Taping) در فیزیوتراپی

متخصصین طب فیزیکی و توانبخش ما از مهارت بالایی در بکارگیری روش‌های تیپینگ و استفاده از چسب‌های فیزیوتراپی برای پیشگیری از آسیب‌دیدگی برخوردار هستند. بعضی از فیزیوتراپیست‌های ما در استفاده از نوارهای مخصوص کینزیولوژی نیز مهارت دارند.

تحلیل‌های بیومکانیکی

مهارت در ارزیابی، مشاهده و تشخیص وضعیت بیومکانیکی بیمار، نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان او دارد. متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی ما مهارت بسیار بالایی در زمینه تحلیل‌های بیومکانیکی به منظور تشخیص و جلوگیری از آسیب‌های اسکلتی، عضلانی و ورزشی دارند. تکنیک‌های ضعیف و وضعیت نادرست بدن در زمان فعالیت‌های فیزیکی و ورزشی، یکی از شایع‌ترین علل وقوع مکرر آسیب‌دیدگی‌ها به شمار می‌رود.

فیزیوتراپی ورزشی

فیزیوتراپی ورزشی یک شاخه تخصصی از فیزیوتراپی است که با آسیب‌ها و مصدومیت‌های شایع در ورزشکاران سر و کار دارد. فیزیوتراپی ورزشی به بهبود سریع‌تر آسیب‌های ورزش در قهرمانان کمک می‌کند و آموزش‌های لازم در زمینه نحوه پیشگیری از این آسیب‌ها را به آنها ارائه می‌نماید.

فیزیوتراپی کار

متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی ما نه تنها قادرند در زمینه ورزش به شما کمک کنند، بلکه می‌توانند در انجام فعالیت‌های شغلی و حرفه‌ای نیز به شما یاری بدهند. دانش ارگونومی به بهترین وضعیت‌های بدنی و مناسب‌ترین شرایط محیط کار برای بدن شما می‌پردازد. کمک‌هایی که متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی ما به شما ارائه می‌کنند می‌تواند شامل آموزش شیوه صحیح بلند کردن اجسام سنگین و آموزش چیدمان مناسب محیط کار باشد.

فیزیوتراپی بعد از عمل جراحی

بعد از عمل‌های جراحی ارتوپدی شما قطعاً به ورزش‌هایی برای کمک به بازیابی قدرت، انعطاف‌پذیری و عملکرد اولیه خود نیاز خواهید داشت.