نقش طب فیزیکی در بازتوانی جسمی بعد از سکته مغزی

سکته مغزی یک حادثه است که در آن، رگ‌های خونی درون مغز و رگ‌هایی که به آن می‌رسند، آسیب می‌بینند. این حادثه یکی از علل اصلی مرگ و ناتوانی است. سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های خونی که نقش حمل مواد غذایی و اکسیژن به مغز را دارد، پاره می‌شود یا توسط یک لخته خونی مسدود می‌شود. در این حالت، بخشی از مغز نمی‌تواند به مواد غذایی و اکسیژن موردنیاز خود دسترسی پیدا کند و سلول‌های آن آسیب می‌بینند و از بین می‌روند. حدود دو سوم افرادی که سکته مغزی می‌گیرند، به زندگی بازمی‌گردند اما نیاز به توانبخشی دارند. هدف توانبخشی سکته مغزی، کمک به بیماران برای بهبود و استقلال در زندگی است. اگرچه توانبخشی نمی‌تواند بافت مغز آسیب‌دیده را بهبود بخشد، اما می‌تواند به افراد کمک کند تا در طولانی‌مدت بهترین حالت ممکن را داشته باشند.

انواع سکته‌های مغزی

---

سکته‌ی ایسکمی (لخته‌ی خونی)

سکته‌ی ایسکمی درنتیجه‌ی مسدود شدن شریانات مسئول خون‌رسانی به بافت مغز اتفاق می‌افتد. یکی دیگر از علل ایجاد این نوع سکته‌ی مغزی، تجمع چربی بر روی دیواره‌ی عروق خونی است.

سکته‌ی هموراژیک (خونریزی)

سکته‌ی هموراژیک در اثر وجود یک رگ خونی ضعیف شده ایجاد می‌شود که در طی آن این رگ خونی پاره شده و در بافت‌های مغزی اطراف خود خونریزی می‌کند. خون، بافت مغزی اطراف خود را در برگرفته و باعث فشرده شدن آن می‌شود. دو نوع سکته‌ی مغزی هموراژیک عبارت‌اند از سکته‌ی درون مغزی و سکته‌ی ساب آراکنوئید (زیر عنکبوتیه).

حمله‌ی ایسکمی گذرا (TIA)

حمله‌ی ایسکمی گذرا عبارت است از مسدود شدن موقتی گردش خون در مغز. حمله‌ی ایسکمی گذرا معمولاً با نام سکته‌ی خفیف (سکته‌ی ناقص) یاد می‌شود چراکه ازنظر اثرات کوتاه‌مدت، این عارضه نسبتاً خوش‌خیم است. حمله‌ی ایسکمی گذرا می‌تواند نشان‌دهنده‌ای برای یک سکته‌ی کامل در آینده‌ی نه‌چندان دور باشد.

علل

---

با انجام معاینات منظم و درمان عارضه‌های زیر در صورت ابتلا به آن‌ها، می‌توانید خطر سکته را کاهش دهید:

• فشار خون بالا علت اصلی ایجاد سکته‌ی مغزی بوده و به‌عنوان قابل‌کنترل‌ترین عامل خطر برای سکته شناخته می‌شود.
• سیگار کشیدن یکی دیگر از عوامل خطر اصلی برای سکته‌ی مغزی است. نیکوتین و کربن مونواکسید موجود در دود سیگار منجر به آسیب دیدن دستگاه گردش خون شده و راه را برای وقوع سکته هموار می‌کنند.
• استفاده از قرص‌های ضدبارداری همراه با استعمال دخانیات می‌تواند به طرز قابل‌توجهی خطر بروز سکته را افزایش دهد.
• دیابت: بسیاری از افراد مبتلا به دیابت فشار خون و کلسترول بالایی داشته و به اضافه‌وزن مبتلا هستند. این عوارض می‌توانند خطر بروز سکته را بیش‌ازپیش افزایش دهند.
• رژیم غذایی ناسالم: رژیم‌های غذایی با مقادیر بالای چربی‌های سیر شده، چربی‌های ترانس و کلسترول می‌توانند سطح کلسترول خون را بالا ببرند. رژیم‌های غذایی با سطح بالای سدیم (نمک) می‌توانند فشار خون را افزایش دهند. رژیم‌های غذایی با کالری بالا نیز می‌توانند باعث اضافه‌وزن و چاقی شوند.
• عدم فعالیت فیزیکی می‌تواند خطر بروز سکته، بیماری‌های قلبی، اضافه‌وزن، فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت را افزایش دهد.
• شریانات کاروتید در گردن مسئول خون‌رسانی به مغز هستند. رگ کاروتید که توسط توده‌های چربی ایجاد شده در آترواسکلروز تنگ شده است ممکن است توسط یک لخته‌ی خونی مسدود شود.
• کلسترول خون بالا: مقادیر زیاد کلسترول در خون ممکن است باعث انباشته شدن آن در یک مکان شده و منجر به سکته شود.
• بیماری عروق محیطی یا PAD عبارت است از باریک شدن عروق خونی مسئول خون‌رسانی به پاها و عضلات دست. در این بیماری، توده‌های چربی در دیواره‌ی عروق انباشته می‌شوند. افراد مبتلا به بیماری عروق محیطی در خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری عروق کاروتید قرار دارند که خطر ابتلای آن‌ها به سکته را نیز افزایش می‌دهد.
• فیبریلاسیون دهلیزی (اختلال در ریتم قلبی) می‌تواند خطر سکته را تا پنج برابر افزایش دهد. در این عارضه، اتاقک‌های بالایی قلب به شکل غلطی ضربان پیدا می‌کنند که باعث می‌شود تا لخته‌های خونی بتوانند تا مغز حرکت کرده و باعث سکته شوند.
• دیگر بیماری‌های قلبی

عوامل خطر

---

شما نمی‌توانید برخی از عوامل خطر را کنترل کنید ولی دانستن این موضوع که آن‌ها وجود دارند می‌تواند به شما کمک کند تا عوامل قابل اصلاح را با جدیت بیشتری پیگیری کنید:

• سن: پس از 55 سالگی، خطر بروز سکته هر 10 سال تقریباً دو برابر می‌شود.
• جنسیت: سالانه زنان بیشتری به سکته دچار می‌شوند.
• عوامل ژنتیکی: سابقه‌ی فامیلی سکته می‌تواند خطر ایجاد آن در شما را افزایش دهد.
• سکته‌های قبلی، حمله‌ی ایسکمی گذرا و یا حمله‌ی قلبی
• ملیت و نژاد

علائم

---

تأثیرات یک سکته مغزی در ابتدا به محل انسداد رگ خونی و میزان آسیب مغزی وابسته است. زیرا هر طرف از مغز، طرف مخالف خود را در بدن کنترل می‌کند. بنابراین، سکته مغزی که یک طرف از مغز را درگیر می‌کند، تأثیری روی طرف مخالف آن در بدن خواهد داشت.

سمت راست مغز

درصورتی‌که سکته در طرف راست مغز بروز کند، طرف چپ بدن (و طرف چپ صورت) تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این عارضه می‌تواند باعث بروز یک یا چند مورد از موارد زیر شود:

• فلج در سمت چپ بدن
• مشکلات بینایی
• رفتارهای سریع و کنجکاوانه
• از دست رفتن حافظه

سمت چپ مغز

درصورتی‌که سکته در سمت چپ مغز رخ دهد، طرف راست بدن درگیر شده و یک یا چند مورد از موارد زیر دیده خواهند شد:

• فلج در سمت راست بدن
• مشکلات گفتاری و تکلم
• رفتارهای آرام و محتاطانه
• از دست رفتن حافظه

ساقه‌ی مغز

زمانی که سکته در ساقه‌ی مغز رخ دهد، بسته به شدت آسیب ممکن است هر دو طرف بدن فرد درگیر شده و حتی فرد در حالت “قفل شده” قرار بگیرد. در این حالت معمولاً فرد قادر به حرف زدن نبوده و نمی‌تواند هیچ قسمتی از بدن خود که پایین‌تر از گردن قرار گرفته است را تکان دهد.

تشخیص

---

زمانی که فردی به علائم سکته‌ی مغزی و یا حمله‌ی ایسکمی گذرا مبتلا باشد، پزشک اقدام به جمع‌آوری اطلاعات و انجام تشخیص خواهد کرد. او وقایعی که اتفاق افتاده‌اند را بررسی کرده و سپس:

• سوابق پزشکی فرد را بررسی می‌کند.
• یک معاینه‌ی عصبی و فیزیکی را به عمل می‌آورد.
• انجام آزمایشات خاصی را درخواست می‌کند.
• اسکن MRI و یا سی‌تی‌اسکن بیمار را درخواست می‌کند.
• نتایج این آزمایشات و در صورت نیاز آزمایشات دیگر را بررسی می‌کند.

درمان

---

دارودرمانی

• فعال‌کننده‌ی پلاسمینوژن بافتی: این دارو می‌تواند لخته‌های خونی که مسیر طبیعی جریان خون را مسدود کرده‌اند را از بین ببرد.
• رقیق‌کننده‌های خونی: این داروها از ایجاد لخته‌های خونی جلوگیری کرده و باعث حل شدن لخته‌های موجود می‌شوند.
• استاتین: تولید کلسترول مضر در کبد را کاهش می‌دهد.
• داروهای ضد فشار خون: فشار خون را کاهش می‌دهند.
• محدودکننده‌ی آنزیم مبدل آنژیوتانسین: این دارو باعث شل شدن رگ‌های خونی، کاهش فشار خون و جلوگیری از آسیب‌های کلیوی مرتبط با دیابت می‌شوند.

اندآرترکتومی کاروتید

برداشتن توده‌های چربی انباشته شده در رگ‌های کاروتید قرار گرفته در گردن با تکنیک‌های جراحی را می‌گویند.

بازتوانی

---

باز توانی قطعا یکی از مهم‌ترین بخش‌های روند بهبودی برای اکثر افرادی است که دچار سکته‌ی مغزی می‌شوند. توان‌بخشی سکته به شما کمک می‌کند تا به شکل عادی زندگی خود بازگردید. اهداف انجام توان‌بخشی، بازیابی قدرت بدنی، توانایی‌های فیزیکی و اعتمادبه‌نفس است تا فرد بتواند به شکل عادی به فعالیت‌های روزمره‌ی خود پرداخته و اثرات سکته بر روی زندگی او کمرنگ شوند.

در توان‌بخشی چه کارهایی انجام می‌شوند؟

تمرینات انجام شده در توان‌بخشی به کارهایی بستگی دارند که فرد قصد دارد در آن‌ها مستقل شود. شما می‌توانید در حیطه‌های مختلفی بر روی مستقل شدن خود کار کنید ازجمله:

• مهارت‌های خود مراقبتی مانند غذا خوردن، نظافت شخصی، استحمام و لباس پوشیدن
• مهارت‌های حرکتی مانند راه رفتن و یا هدایت ویلچر
• مهارت‌های ارتباطی در حرف زدن و تکلم
• مهارت‌های شناختی مانند حافظه و حل مسئله
• مهارت‌های اجتماعی برای ارتباط با افراد دیگر

توان‌بخشی چه زمانی آغاز می‌شود؟

برنامه‌ی توان‌بخشی زمانی آغاز می‌شود که فرد ازنظر سلامتی در وضعیت پایداری بوده و بتواند از توان‌بخشی سود ببرد. درمان های توان‌بخشی در مکان‌های مختلفی ارائه می‌شوند:

• بیمارستان‌های توان‌بخشی و مراقبت‌های ویژه
• مؤسسات مراقبت‌های طولانی‌مدت
• در خانه از طریق مؤسسات سلامت خانگی
• مراکز درمان سرپایی

شما ممکن است در برخی و یا همه‌ی این مؤسسات به انجام فعالیت‌های توان‌بخشی بپردازید. این امر به نیازهای شما و نوع برنامه‌ی توان‌بخشی مناسب بستگی خواهد داشت.

برنامه‌ی توان‌بخشی چیست؟

متخصصین طب فیزیکی و توان‌بخشی یک برنامه‌ی درمانی مخصوص و متناسب با نیازهای شما را طراحی می‌کنند. تعداد جلسات درمانی به نیازهای شما بستگی خواهند داشت. فعالیت‌های انجام شده عبارت‌اند از:

• پرستاری توان‌بخشی
• فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی
• فعالیت‌های حرکتی تقویتی
• بهبود وضعیت حرکتی با یادگیری تکنیک‌های کمکی
• تحریک الکتریکی برای تحریک عضلات ضعیف شده
• طب سوزنی
• تمرینات واقعیت مجازی بر اساس کامپیوتر که در آن‌ها فرد با یک محیط شبیه‌سازی‌شده تعامل می‌کند.
• بیوفیدبک‌تراپی
• کاردرمانی
• گفتاردرمانی
• شنوائی سنجی
• باز توانی
• مراقبت‌های تغذیه‌ای
• مشاوره‌ی توان‌بخشی
• روانشناسی و روانکاوی
• آموزش بیمار و خانواده‌ی او
• گروه‌های حمایتی