بهترین درمان دیسک کمر خفیف و شدید :فیزیوتراپی و درمانهای غیرتهاجمی

دیسک کمر زمانی ایجاد می‌شود که دیواره خارجی دیسک بین مهره‌ای (آنولوس) دچار آسیب‌دیدگی شده و ماده نرم داخل دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) از محل خود خارج بشود. امکان دارد با پارگی آنولوس در نزدیکی کانال نخاعی، ماده نوکلئوس پولپوزوس بر کانال نخاعی فشار وارد ‌کند. در ناحیه قفسه سینه (توراسیک)، فضای بسیار کمی اطراف طناب نخاعی وجود دارد. فتق دیسک کمر در این ناحیه می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در برخی از موارد اولین نشانه بیرون‌زدگی دیسک، فلج در ناحیه پایین کمر می‌باشد. البته بیرون‌زدگی دیسک در ناحیه قفسه سینه به اندازه فتق در قسمت کمر شایع نمی‌باشد.

ساختار ستون فقرات و دیسک کمر

دیسک‌های بین مهره‌ای در بین هر یک از مهره‌های ستون فقرات قرار دارند و به عنوان جاذب نیرو عمل می‌کنند. هر دیسک شامل یک حلقه خارجی به نام آنولوس و یک ماده نرم ژله‌ای در مرکز دیسک به نام نوکلئوس پولپوزوس است.

آنولوس، لایه‌ای قوی و محکم در بخش خارجی دیسک است و وظیفه اتصال مهره‌ها را بر عهده دارد. در واقع، آنولوس به عنوان یک رباط مستحکم عمل می‌کند و استحکام و پایداری دیسک را تضمین می‌کند. نوکلئوس پولپوزوس، در مرکز دیسک واقع شده و به عنوان یک ضربه‌گیر عمل می‌کند.

داشتن آگاهی از بخش‌های مختلف ستون فقرات و نحوه عملکرد آن‌ها بسیار مفید است، زیرا این اطلاعات به شما کمک می‌کنند تا نشانه‌ها را تشخیص داده و گزینه‌های درمانی مناسب را انتخاب کنید.

دلایل ایجاد دیسک کمر

به ندرت امکان دارد دیسک کمر در کودکان ایجاد شود. معمولاً بروز این عارضه در جوانان و یا افراد میانسال شایع می‌باشد. در افراد سالخورده، تغییرات تخریبی در ستون فقرات که در اثر افزایش سن ایجاد می‌شود، احتمال ایجاد دیسک کمر در این افراد را کاهش می‌دهد.

امکان دارد در اثر فشار بیش از حد به طور ناگهانی فتق دیسک کمر ایجاد شود. برای مثال افتادن از ارتفاع می‌تواند باعث وارد آمدن فشار زیادی بر ستون فقرات شود. اگر فشار به اندازه کافی زیاد باشد، ممکن است شکستگی مهره و یا فتق دیسک ایجاد شود. خم شدن نیز فشار زیادی بر دیسک‌ها وارد می‌کند. در اثر خم شدن و بلند کردن اشیاء سنگین، فشار بیش از حد می‌تواند باعث فتق دیسک کمر شود.

چنانچه آنولوس در اثر آسیب‌های مکرر ضعیف شود، امکان دارد فشارهای کم نیز باعث ایجاد دیسک کمر شوند. با ضعیف شدن دیسک و با افزایش سن احتمال ایجاد دیسک کمر افزایش پیدا می‌کند.

دیسک کمر به دو شکل می‌تواند باعث ایجاد مشکل شود. چنانچه ماده نوکلئوس پولپوزوس وارد کانال نخاعی شود، بر اعصاب طناب نخاعی فشار وارد می‌کند. همچنین امکان دارد ماده نوکلئوس پولپوزوس باعث تحریک ریشه‌های عصبی بشود. هر دوی این موارد می‌توانند بر عملکرد ریشه‌های عصبی تأثیر بگذارند. این دو عامل می‌توانند همراه با یکدیگر باعث ایجاد درد، ضعف و یا بی‌حسی در محل عبور اعصاب شوند.

علائم دیسک کمر

امکان دارد در صورت ایجاد دیسک کمر هیچ دردی ایجاد نشود. علائم دیسک کمر در اثر فشار یا تحریک اعصاب ایجاد می‌شوند. فتق دیسک در ناحیه قفسه سینه (توراسیک) می‌تواند باعث فلج شدن پاها بشود. علائم فتق دیسک در ناحیه توراسیک معمولاً شامل موارد زیر می‌باشد:

• دردی که در بدن و یک پا (و یا هر دو پا) انتشار پیدا می‌کند.
• بی‌حسی و یا احساس گزگز در یک یا هر دو پا
• ضعف عضلانی در برخی از عضلات یک یا هر دو پا
• افزایش واکنش غیر ارادی در یک یا هر دو پا که می‌تواند باعث انقباض مکرر و خودبه‌خودی عضله شود.

محل بروز این علائم به عصب آسیب‌دیده در ستون فقرات در قسمت قفسه سینه (توراسیک) و همچنین میزان آسیب‌دیدگی دیسک و فشار وارد بر طناب نخاعی بستگی دارد. محل آسیب‌دیدگی به پزشک در تشخیص دقیق دیسک آسیب‌دیده کمک می‌کند.

تشخیص دیسک کمر

جهت تشخیص و انتخاب گزینه درمانی مناسب، از موارد زیر استفاده می‌شود:

• سابقه پزشکی : بررسی سابقه پزشکی بیمار به پزشک در تشخیص علت درد کمر و گردن و انتخاب گزینه درمانی مناسب کمک می‌کند.
• معاینه بدنی : به کمک معاینه بدنی، پزشک محل ایجاد درد را مشخص می‌کند. امکان دارد از آزمایش‌های انعطاف‌پذیری و قدرت عضلانی نیز استفاده شود.
• تصویربرداری با اشعه ایکس معمولاً اولین قدم جهت تشخیص دیسک کمر می‌باشد. اشعه ایکس استخوان‌ها و فاصله بین آن‌ها را نمایش می‌دهد. البته عضلات و رباط‌ها در این نوع تصویربرداری نشان داده نمی‌شوند.
• ام آر آی (تصویرسازی تشدید مغناطیسی) از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از داخل بدن استفاده می‌کند. با توجه به این که تصویربرداری با اشعه ایکس تنها استخوان‌ها را نشان می‌دهد، جهت نشان داده بافت‌های نرم مانند دیسک‌ بین مهره‌ها از ام آر آی استفاده می‌شود. این نوع تصویربرداری بی‌خطر است و باعث ایجاد درد نمی‌شود.
• سی تی اسکن/ میلوگرافی : سی تی اسکن مانند ام آر آی برای نشان دادن ساختارهای داخلی ستون فقرات استفاده می‌شود. میلوگرافی برای تشخیص فتق دیسک، تومور یا تغییرات ایجاد شده در استخوان‌های اطراف طناب نخاعی یا اعصاب استفاده می‌شود. به این منظور بی‌حسی موضعی  در ناحیه مورد نظر تزریق می‌شود. سپس پونکسیون (سوراخ) در ناحیه کمری ایجاد می‌شود. جهت تشخیص محل آسیب‌دیدگی، رنگ به کانال نخاعی تزریق می‌شود.
• آزمایش نوار عصب و عضله : امکان دارد به عنوان بخشی از روند تشخیص عارضه، از آزمایش نوار عصب و عضله استفاده شود و شامل الکترومیوگرافی (EMG) یا بررسی پتانسیل برانگیخته جسمی- حسی (SSEP) می‌باشد و به پزشک در تشخیص نحوه آسیب‌دیدگی اعصاب یا طناب نخاعی کمک می‌کند.
• اسکن استخوان : این روش جهت تشخیص عفونت، بررسی تشدید و پیشروی عارضه، ارزیابی شکستگی و التهاب مفاصل استفاده می‌شود. اسکن استخوان همچنین برای نمونه‌برداری یا خارج کردن ضایعات از بدن استفاده می‌شود.
• دیسکوگرافی : از دیسکوگرافی برای بررسی ساختارهای داخلی دیسک استفاده می‌شود. دیسکوگرافی با استفاده از بی‌حسی موضعی و تزریق رنگ درون دیسک (به کمک اشعه ایکس) انجام می‌شود. از اشعه ایکس یا سی تی اسکن جهت بررسی ساختار دیسک استفاده می‌شود. پزشک هر گونه درد مرتبط با تزریق در روش دیسکوگرافی را ارزیابی می‌کند. با استفاده از دیسکوگرافی پزشک می‌تواند دیسک آسیب‌دیده که باعث ایجاد درد شده است را مشاهده و بررسی کند. در نتیجه میزان موفقیت و دقت جراحی افزایش پیدا می‌کند.
• تزریق : از تزریق جهت کاهش کمردرد استفاده می‌شود. پزشک همچـنین به کـمک تزریـقات می‌تواند در مورد عارضه ایجاد شده در ستون فقرات اطلاعات بیشتری به دست بیاورد.

درمان دیسک کمر

در صورت ایجاد شدن دیسک کمر لزوماً نباید از جراحی استفاده شود. انتخاب گزینه درمانی مناسب به علائم عارضه بستگی دارد. همچنین میزان بهبودی یا تشدید علائم نیز در انتخاب گزینه درمانی مؤثر هستند. در صورت تشدید علائم، امکان دارد پزشک از جراحی استفاده کند. در صورت بهبود علائم بیمار می‌تواند جهت بررسی علائم دیسک کمر، طبق توصیه پزشک مدتی منتظر بماند. مشکلات ایجاد شده ناشی از دیسک کمر در برخی از افراد پس از گذشت چند هفته و یا چند ماه به طور کامل بهبود پیدا می‌کنند.

گزینه‌های درمانی جهت بهبود دیسک کمر شامل موارد زیر می‌باشند:

استراحت جهت بهبود دیسک کمر

در صورتی که درد ناشی از دیسک کمر شدید باشد، بهتر است چند روز از کار مرخصی گرفته شود و میزان فعالیت‌ها کاهش داده شود. پس از چند روز بیمار بایستی شروع به انجام دادن حرکت‌ها و فعالیت‌های سبک کند؛ همچنین  بیمار باید پیاده‌روی سبک را آغاز کرده و میزان پیاده‌روی را هر روز افزایش دهد.

مصرف داروهای مُسکن برای رفع درد ناشی از دیسک کمر

بسته به شدت کمردرد، جهت کنترل درد از داروهای مختلفی استفاده می‌شود. داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن، تایلنول و برخی از داروهای ضد التهاب برای کاهش درد مفید هستند. داروهای بایستی طبق دستور پزشک مصرف شوند و از مصرف بیش از حد این داروها باید اجتناب شود. در صورتی که داروهای مُسکن تاثیری در بهبود درد نداشته باشند، امکان دارد پزشک داروهای قوی‌تری (مانند داروهای مُسکن مخدر یا غیر مخدر) تجویز کند. داروهای ضد درد مخدر بسیار قوی ولی اعتیادآور هستند. داروهای مُسکن غیر مخدر کمتر اعتیادآور هستند ولی تأثیر آن‌ها از داروهای مُسکن مخدر کمتر است. داروهای مخدر تنها برای مدت چند روز یا چند هفته توسط پزشک تجویز می‌شوند.

تسکین درد ناشی از دیسک کمر با استفاده از تزریق استروئید اپیدورال (ESI)

تزریق استروئید اپیدورال معمولاً برای تسکین دردهای شدید ناشی از دیسک کمر استفاده می‌شود. از تزریق استروئید اپیدورال زمانی استفاده می‌شود که سایر روش‌های درمانی غیرجراحی تاثیری در تسکین درد نداشته باشند. احتمال دارد تزریق استروئید اپیدورال تنها در نیمی از موارد دیسک کمر در کاهش درد مؤثر باشد.

درمان دیسک کمر با استفاده از فیزیوتراپی

دیسک کمر در بسیاری از موارد بوسیله فیزیوتراپی بهبود پیدا می‌کند. فیزیوتراپی یک روش غیر جراحی است و بایستی همیشه پیش از روش‌های درمانی دیگر مورد استفاده قرار بگیرد.

فیزیوتراپی علاوه بر بهبود دیسک کمر، باعث تسکین فوری درد می‌شود و از آسیب‌دیدگی مجدد در آینده جلوگیری می‌کند. در فیزیوتراپی معمولاً از روش‌های فعال و غیر فعال استفاده می‌شود. در بیشتر موارد درمان با فیزیوتراپی غیر فعال توسط ماساژ بافت عمقی، درمان توسط سرما و گرما ، آب‌درمانی، تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)، لیزردرمانی و ترکشن انجام می‌شود. بسیار از این روش‌ها باعث کاهش التهاب و رفع اسپاسم عضلانی می‌شوند.

فیزیوتراپی فعال شامل روش‌هایی مانند تمرین جهت حفظ ثبات عضلات کمر و شکم، بهبود انعطاف‌پذیری، آب‌درمانی و انجام تمارین جهت تقویت عضلات می‌باشد. این روش‌های درمانی باعث تقویت عضلات و بهبود انعطاف‌پذیری می‌شوند. در نتیجه از آسیب‌دیدگی دیسک‌های ستون فقرات در آینده جلوگیری می‌شود. فیزیوتراپی یک روش درمانی کم‌تهاجمی است و باعث ایجاد عوارض جانبی شدید نمی‌شود. این روش درمانی نه تنها باعث بهبود دیسک کمر می‌شود بلکه بر وضعیت کلی سلامتی فرد نیز تأثیر مثبتی دارد.

تمارین ورزشی جهت بهبود دیسک کمر

انجام تمارین ورزشی جهت بهبود دیسک کمر و حفظ سلامتی ستون فقرات الزامی است. ورزش مداوم یکی از بهترین و ساده‌ترین روش‌های درمانی جهت بهبود دیسک کمر می‌باشد. در واقع ورزش و فعالیت جسمانی بخشی از برنامه درمانی جهت کاهش احتمال آسیب‌دیدگی بدن محسوب می‌شود. پیش از انجام ورزش بایستی اطمینان حاصل شود که تمارین مورد نظر باعث تشدید دیسک کمر نشوند.

تحقیقات نشان می‌دهند که افراد ورزشکار بسیار کمتر از افراد کم‌تحرک به دیسک کمر مبتلا می‌شوند. ورزش باعث کاهش احتمال آسیب‌دیدگی و تقویت عضلات کمر، شکم، دست‌ها و پاها می‌شود. حرکات کششی سبب کاهش اسپاسم عضلانی می‌شوند. همچنین ورزش با استفاده از وزنه، از کاهش توده استخوانی در اثر پوکی استخوان جلوگیری می‌کند و در نتیجه احتمال شکستگی استخوان را کاهش می‌دهد. ورزش‌های هوازی نیز در تسکین درد مؤثر می‌باشند. در زمان ورزش مواد شیمیایی ضد دردی به نام اندورفین در بدن ترشح می‌شوند و باعث کاهش درد می‌شوند.

جراحی جهت درمان دیسک کمر

جراحی جهت درمان دیسک کمر به روش‌های زیر انجام می‌شود :

درمان دیسک کمر با استفاده از لامینوتومی و دیسککتومی

جهت درمان دیسک کمر به کمک جراحی از لامینوتومی و دیسککتومی استفاده می‌شود. جراحی از طریق شکافی در قسمت مرکزی کمر در ناحیه فتق دیسک انجام می‌شود. پس از ایجاد شکاف، عضلات کنار زده می‌شوند تا جراح بتواند قسمت پشتی مهره‌ها را به طور کامل مشاهده کند. امکان دارد در حین جراحی از اشعه ایکس جهت افزایش دقت جراحی استفاده شود. سپس سوراخ کوچکی بین دو مهره، در جایی که دیسک دچار آسیب‌دیدگی شده است ایجاد می‌شود. در این حالت جراح می‌تواند کانال نخاعی را مشاهده کند. سپس مقدار کمی از استخوان لامینا خارج می‌شود.

پس از طی مراحل فوق، ریشه‌های عصبی جهت مشاهده دیسک بین مهره‌ای کنار زده می‌شوند. جراح ماده داخل دیسک را که وارد کانال نخاعی شده است، خارج می‌کند. در نتیجه فشار وارد بر اعصاب ستون فقرات رفع می‌شود. همچنین جراح با استفاده از ابزارهای کوچکی که داخل دیسک قرار می‌گیرند، مقداری از ماده نوکلئوس پولپوزوس داخل دیسک را نیز خارج می‌کند. این کار جهت جلوگیری از بیرون‌زدگی مجدد مواد داخل دیسک پس از جراحی انجام می‌شود.

پس از پایان این مراحل، جراح عضلات کمر را به محل مورد نظر خود در اطراف ستون فقرات باز می‌گرداند. برش ایجاد شده نیز توسط بخیه بسته خواهد شد.

استفاده از میکرودیسککتومی برای درمان دیسک کمر

پیشرفت‌های انجام شده در ارتباط با طراحی و ساخت ابزار جدید جراحی، انجام جراحی‌های لامینوتومی و دیسککتومی را برای جراحان امکان‌پذیر ساخته است. این روش‌ها مشابه روش جراحی رایج جهت خارج کردن مواد بیرون‌زده دیسک می‌باشند؛ با این تفاوت که در روش لامینوتومی و دیسککتومی برش ایجاد شده جهت انجام جراحی بسیار کوچک‌تر می‌باشد. مزایای این روش نسبت به روش‌های رایج جراحی، آسیب‌دیدگی کمتر ستون فقرات در حین جراحی می‌باشد. همچنین سرعت بهبودی نیز افزایش پیدا می‌کند.

برای این که جراح بتواند ساختارهای ستون فقرات را از طریق برش کوچک ایجاد شده مشاهده کند، از یک میکروسکوپ مخصوص جراحی استفاده می‌شود. این برش کوچک (به اندازه دو اینچ) در ناحیه کمر و در بالای قسمت فتق دیسک کمر ایجاد می‌شود. پس از این که عضلات برای مشاهده واضح و دقیق مهره به کنار زده شدند، از میکروسکوپ مخصوص جراحی برای انجام مرحله پایانی جراحی استفاده می‌شود. بقیه جراحی مشابه رویکرد رایج که در بالا شرح داده شد انجام می‌شود.