بیماری ام اس(MS) چیست؟ علایم، علت، تشخیص و درمان

اسکلروز متعدد که به نام ام اس (MS) نیز شناخته می‌شود، نوعی بیماری مزمن است که به سیستم عصبی مرکزی (مغز، نخاع و عصب‌های چشمی) حمله می‌کند. در موارد شدید بیمار فلج و یا کور می‌شود، در حالی که در موارد خفیف ممکن است فقط بی‌حسی در اندام‌ها تجربه شود.دلیل بیماری ام اس هنوز شناخته نشده است؛ دانشمندان معتقدند این بیماری به دلیل تأثیر عوامل زیست محیطی در شخصی که به صورت ژنتیکی مستعد به واکنش است، بروز می‌کند. لازم به ذکر است که این عوامل زیست محیطی هنوز ناشناخته هستند. اگرچه هیچ روش درمانی شناخته‌شده‌ای برای بیماری ام اس وجود ندارد، اما چندین روش درمانی وجود دارد که سودمندی آن­ها در بهبود علائم این بیماری اثبات شده است. هدف اصلی فیزیوتراپی ، بازگرداندن عملکردهای بیمار بعد از یک حمله، پیشگیری از حمله جدید و جلوگیری از ازکارافتادگی فرد است. در ادامه در مورد اینکه بیماری ام اس چیست توضیحات بیشتری ارائه شده است.

بیماری ام اس چیست؟

رشته‌های عصبی با لایهٔ میلین (لایهٔ چربی پوشانندهٔ عصب‌ها) محافظت می‌شوند تا از آسیب جلوگیری کنند. میلین علاوه بر حفاظت از عصب‌ها، به انتقال سریع و کارآمد سیگنال‌های الکتریکی عصبی کمک می‌کند.

در بیماران مبتلا به ام اس، لایهٔ میلین در چندین منطقهٔ بدن از بین می‌روند. از بین رفتن میلین باعث ایجاد یک نواحی نداشتن میلین (پلاک یا ضایعه) می‌شود. بیماری ام اس که به شکل چندگانه شناخته می‌شود، به معنی “وجود بافت اسکار در مناطق متعدد” است. نواحی که به اندازهٔ کافی یا به‌طور کلی میلین ندارند، به عنوان پلاک یا ضایعه شناخته می‌شوند. هرچه ضایعه شدیدتر باشد، رشتهٔ عصبی ممکن است قطع یا آسیب ببیند.

زمانی که رشتهٔ عصبی بدون میلین باقی می‌ماند، پالس‌های الکتریکی که از مغز دریافت می‌شوند به صورت یکنواخت به عصب‌های موردنظر نمی‌رسند. وقتی میلین وجود ندارد، رشتهٔ عصبی قادر به هدایت پالس‌های الکتریکی نمی‌باشد. به همین دلیل، پیام‌های مغزی قادر به انتقال به عضلات نمی‌باشند.

علل بیماری ام اس

علت این بیماری هنوز شناخته نشده است؛ با این حال یافته‌ها نشان می‌دهد که در بیماری ام اس، سیستم عصبی مرکزی توسط سیستم ایمنی خود فرد موردحمله قرار می‌گیرد. به همین دلیل اعتقاد بر این است که ام اس یک بیماری خود ایمنی است.

عوامل خطر برای بیماری ام اس

• سن: این بیماری بیشتر در بین افراد 20 تا 50 سال رواج دارد.
• جنسیت: زنان بیشتر از مردان به بیماری ام اس دچار می‌شوند.
• مردم اروپایی تبار در مقایسه با افراد دیگر، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری ام اس هستند. با این حال افراد از تمام تبارها می‌توانند به این بیماری دچار شوند.
• ژنتیک: قابلیت ابتلا به بیماری ام اس، می‌تواند از طریق ژن‌ها انتقال یابد.
• قرار گرفتن در معرض نور خورشید: نرخ ابتلا به بیماری ام اس در بین افرادی که دورتر از خط استوا زندگی می‌کنند، بیشتر است. در حقیقت ساکنان مناطق استوایی کمتر به این بیماری دچار می‌شوند.
• مصرف بیش از حد نمک: ممکن است مصرف بیش از حد نمک سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار دهد و باعث بروز بیماری‌های خود ایمنی شود.

علائم بیماری ام اس

در برخی بیماران، علائم آنقدر خفیف است که آنها تا رسیدن به مراحل پیشرفته‌ی بیماری، متوجه هیچ‌چیز نمی‌شوند. در مقابل ممکن است برخی بیماران خیلی زود و در مراحل اولیه‎‌ی بیماری متوجه علائم شوند. شایع‌ترین علائم بیماری ام اس عبارتند از:

• مشکلات مثانه: ممکن است بیمار در تخلیه‌ی کامل مثانه مشکل داشته باشد و لازم باشد به طور مکرر به توالت برود. بی‌اختیاری ادرار (نیاز به رفتن به توالت به طور ناگهانی) و تکرر ادرار شبانه (نیاز مکرر به رفتن به توالت در طول شب) نیز شایع است.
• مشکلات روده: یبوست عارضه‌ی شایعی برای بیماری ام اس است و گاهی اوقات می‌تواند بسیار جدی باشد.
• کارکردهای شناختی: ازجمله مشکلات مربوط به حافظه، انتزاع، توجه و پیدا کردن کلمه است.
• افسردگی: بیماران مبتلا به ام اس، 50 درصد احتمال ابتلا به افسردگی را دارند.
• تغییرات احساسی: ممکن است زمانی که برای اولین بار بیماری ام اس تشخیص داده می‌شود، تأثیرات احساسی عمیقی بر روی فرد داشته باشد. از دست رفتن میلین و آسیب دیدن رشته‌های عصبی در مغز نیز می‌تواند باعث تغییرات احساسی شود.
• سردرد و از دست دادن شنوایی نیز در میان علائم ام اس وجود دارد.
• خستگی: این یکی از شایع‌ترین علائم بیماری ام اس است که حدود 90 درصد بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• سرگیجه: افراد مبتلا به ام اس معمولاً سرگیجه و مشکلات عدم تعادلی را تجربه می‌کنند.
• ممکن است حرکات سر باعث احساسی شبیه شوک الکتریکی شود.
• بی‌حسی یا ضعف: این عارضه معمولاً در یک یا چند اندام احساس می‌شود و به طور معمول در یک زمان، فقط یک طرف بدن یا فقط نیمه‌ی پایینی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• درد گرفتن یا سوزن سوزن شدن برخی از نقاط بدن.
• حالت انقباضی و گرفتگی عضلات: رشته‌های عصبی آسیب‌دیده در مغز و نخاع می‌توانند باعث سفت شدن عضلات و گرفتگی‌های عضلانی شوند.
• لرزش: حرکات لرزشی غیرارادی نیز ممکن است رخ دهد.
• مشکلات بینایی: ممکن است دوبینی و تاری دید رخ دهد. از دست دادن دید چشم می‌تواند به صورت جزئی یا کامل باشد که معمولاً در یک زمان یکی از چشم‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• تغییر در راه رفتن: طریقه‌ی راه رفتن فرد، منظور است. بیماری ام اس می‌تواند طرز راه رفتن فرد را تغییر دهد؛ زیرا عضلات بیمار ضعیف‌تر می‌شوند و این ممکن است باعث بروز مشکل تعادلی، سرگیجه و خستگی شود.

تشخیص بیماری ام اس

تشخیص بیماری ام اس می‌تواند فرایند پیچیده‌ای باشد؛ زیرا تشخیص این بیماری با ارسال نمونه به آزمایشگاه و یا جمع‌آوری یافته‌های فیزیکی ممکن نیست. پزشک باید از چندین راهبرد استفاده کند تا بفهمد که آیا بیمار معیارهای تشخیص بیماری ام اس را دارد یا خیر. برای این کار لازم است سایر علل احتمالی علائم بیمار، رد شوند.

پزشک با بیمار صحبت می‌کند، سوابق پزشکی او را به دقت بررسی می‌کند، یک معاینه نورولوژیک انجام می‌دهد، به بیمار دستور می‌دهد که اسکن‌های تصویربرداری، تست پتانسیل‌های بصری (تستی که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه‌گیری می‌کند)، تجزیه و تحلیل مایع نخاعی و برخی آزمایش‌های دیگر را انجام دهد.

درمان بیماری ام اس

هیچ درمانی برای بیماری ام اس وجود ندارد. روش‌های درمانی موجود بر روی متوقف کردن واکنش‌های خود ایمنی و مدیریت علائم بیماری تمرکز دارند.

رایج‌ترین داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری ام اس

• کورتیکواستروئیدها: این داروها التهاب را کاهش می‌دهند و سیستم ایمنی بدن را متوقف می‌کنند. این داروها اغلب برای علائم حادی که به طور ناگهانی شعله‌ور می‌شوند، تجویز می‌شوند. کورتیکواستروئیدها رایج‌ترین داروهای تجویزشده برای بیماران مبتلا به ام اس هستند.

• اینترفرون بتا 1a یا 1b: به نظر می‌رسد این داروها سرعت پیشرفت علائم ام اس را کم می‌کنند. این داروها باید با دقت استفاده شوند زیرا می‌توانند باعث آسیب رساندن به کبد شوند.
• کوپاکسون (گلاتیرامر): هدف این دارو متوقف کردن سیستم ایمنی بدن از حمله به میلین است.
• تایسبری با نام ژنریک Natalizumab: این دارو برای بیمارانی تجویز می‌شود که یا نمی‌توانند سایر روش‌های درمانی را تحمل کنند یا اینکه این روش‌ها روی علائم آنها هیچ تأثیری نداشته است.
• میتوکسانترون: این دارو معمولاً فقط برای بیمارانی که علائم آنها پیشرفته است تجویز می‌شود. میتوکسانترون می‌تواند سرعت پیشرفت علائم ناتوانی بیمار را کم کند.
• عصاره شاهدانه (تتراهیدروکانابینول): این عصاره علائم درد، گرفتگی عضلانی و بی‌خوابی را بهبود می‌بخشد.
• آباگیو (تریفلونومید): این دارو در قالب قرص ارائه شده و مناسب افراد بزرگ‌سالی است که بیماری ام اس آنها از نوع عودکننده است. این دارو به صورت یک‌بار در روز مصرف می‌شود.

بازتوانی

معمولاً بازتوانی یک مؤلفه‌ی حیاتی برای افراد مبتلا به ام اس است تا به مراقبت‌های با کیفیت بالا دست یابند. به طور کلی برنامه‌های توانبخشی عبارتند از:

• درمان فیزیکی: هدف از این کار آموزش مهارت‌هایی به بیماران است تا بتوانند توانایی حرکتی و کارکردی خود را حفظ و بازیابی کنند. اولین گام در راستای تلاش برای تسکین گرفتگی‌ها برداشته می‌شود؛ درمان فیزیکی از طریق تمرینات کششی روزانه بر کشش و انبساط عضلات تمرکز می‌کند. ممکن است برای حفظ دامنه حرکتی یا انعطاف‌پذیری، سایر روش‌های درمانی ازجمله اسپلینت (نوعی آتل)، آتل گرفتن و یا استفاده از بریس‌های طبی نیز لازم باشد. درمان فیزیکی نیز ممکن است شامل ورزش‌های آبی، هیپوتراپی، ماساژتراپی، اولتراسونوگرافی، مگنت تراپی (TMS)، الکتروتراپی (TENS)و بیوفیدبک باشد.

• کاردرمانی: استفاده‌ی درمانی از کار، مراقبت از خود و انجام فعالیت‌ها به منظور افزایش رشد و جلوگیری از ناتوانی در نظر گرفته می‌شود.
• درمان مشکلات تکلم و بلع: افراد متخصص آموزش‌دیده‌ای توانایی تکلم و زبان بیمار را بررسی و در صورت وجود مشکل، اختلالات گفتاری و زبانی را درمان می‌کنند. به این افراد آسیب‌شناسان گفتار و زبان یا گفتار درمان می‌گویند.
• بازتوانی شناختی: بازتوانی شناختی در مدیریت مشکلات خاص مربوط به تفکر و ادراک به بیمار کمک می‌کند.
• بازتوانی پیشنهادی: این نوع بازتوانی به افراد ناتوان کمک می‌کند تا برنامه‌ها و مهارت‌های شغلی را یاد بگیرند و بتوانند از عهده‌ی انجام یک شغل برآیند.