مشکلات مربوط به کنترل مثانه ممکن است خجالت‌آور باشد اما دانستن علل و تشخیص بی اختیاری ادرار می‌تواند به شما کمک کند تا این مشکل را کنترل کنید. بی‌اختیاری ادرار زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات مثانه که کنترل جریان ادرار را به عهده دارند به طور غیرارادی منقبض شده یا شل شوند که در نتیجه باعث ریزش یا عدم کنترل ادرار می‌شود. این عارضه در هر یک نفر از ده نفر افراد بالای 65 سال دیده می‌شود. بی‌اختیاری ادرار ممکن است کم باشد و در برخی موارد باعث ابتلا به ریزش بدون کنترل ادرار مزمن شود. بی‌اختیاری ادرار به‌خودی‌خود یک بیماری محسوب نمی‌شود اما می‌تواند نشانه وجود یک بیماری زمینه‌ای باشد.
روش‌های درمان بی‌اختیاری ادرار متفاوت بوده و به علل ایجادکننده مشکل کنترلی مثانه بستگی دارد. در بیشتر موارد، یک پزشک قبل از دارودرمانی، رویکردهای ساده پزشکی را به کار می‌بندد. فیزیوتراپیست‌ها در کلینیک طب فیزیکی و توان‌بخشی دکتر پورقاسمیان به شما آموزش خواهند داد چگونه ماهیچه‌ها رابه درستی به‌کار گیرید.
متخصصین ما با ارائه روش‌هایی مانند ورزش درمانی، بیوفیدبک و الکتروتراپی به شما کمک می‌کنند که این عضلات را تقویت کرده تا بتوانید کنترل بهتری بر عملکرد مثانه خود داشته باشید.
علل بی‌اختیاری ادرار
بی‌اختیاری ادرار ممکن است یک مشکل موقتی باشد که به دلیل عفونت‌های مجرای ادرار یا واژن، یبوست و مصرف برخی از داروها به وجود آمده باشد و یا ممکن است یک بیماری مزمن باشد. شایع‌ترین علل بی‌اختیاری مزمن ادرار عبارتند از:
- بیش فعالی و فعالیت بیش از حد عضلات مثانه
- ضعیف شدن عضلات کف لگن
- برای برخی از مردها، بزرگ شدن پروستات یا هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات
- آسیب‌دیدگی عصبی که کنترل مثانه را به عهده دارد.
- سیستیت بینابینی (التهاب مزمن پروستات) یا بیماری‌های دیگر مثانه
- ناتوانی یا محدودیتی که باعث می‌شود دیر به دستشویی برسید.
- عوارض جانبی پس از برخی عمل‌های جراحی که در گذشته انجام داده‌اید.
علائم و انواع بی‌اختیاری ادرار
بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس
در حالی که انواع مختلف بی‌اختیاری ادرار وجود دارد اما شایع‌ترین نوع آن بی‌اختیاری ناشی از استری و بیش‌فعال بودن مثانه (که به آن بی‌اختیاری فوری هم گفته می‌شود) است.
- بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس زمانی اتفاق می‌افتد که ادرار به دلیل فشار یا انقباض ناگهانی عضلات در مثانه جاری می‌شود.
- این مشکل غالباً در زمان انجام تمرینات ورزشی، بلند کردن اجسام سنگین، سرفه، عطسه یا خندیدن اتفاق می‌افتد.
- بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس شایع‌ترین نوع مشکل کنترل ادرار در جوانان و زنان میانسال است.
- در زنان جوان‌تر، بی‌اختیاری ادرار می‌تواند به دلیل ضعیف بودن ارثی عضلات کف لگن یا به دلیل اعمال استرس بر کودکان ایجاد شود.
- در زنان میانسال، بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس می‌تواند در سن یائسگی هم مشکل‌آفرین باشد.
بی‌اختیاری ادرار فوری (بیش فعالی مثانه)
بی‌اختیاری ادرار فوری زمانی اتفاق می‌افتد که یک شخص احساس می‌کند که نیاز به دفع فوری ادرار دارد اما نمی‌تواند خود را تا زمان رسیدن به توالت نگه دارد.
- بی‌اختیاری فوری ادرار معمولاً در افرادی که سکته مغزی کرده‌اند یا بیماری‌های مزمنی مانند دیابت، آلزایمر، پارکینسون یا ام اس دارند اتفاق می‌افتد.
- در برخی موارد، بی‌اختیاری ادرار فوری ممکن است علائم اولیه سرطان مثانه باشد.
بی‌اختیاری ادرار سرریز
این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که فرد قادر به تخلیه کامل مثانه نبوده و ادرار جدید دوباره تولید و سرریز می‌شود. بی‌اختیاری ادرار سرریز معمولاً در مردانی که پروستات آنها بزرگ شده است اتفاق می‌افتد. این مشکل همچنین در افرادی که دیابت دارند یا دچار ضایعات نخاعی شده‌اند به چشم می‌خورد.
بی‌اختیاری ادرار عملکردی
بی‌اختیاری ادرار در زمان معین بیشتر به اختلالات و بیماری‌های مثانه مرتبط نیست و بیشتر به دلیل محدودیت‌های زمانی و شرایطی در دسترسی به توالت ایجاد می‌شود. این مشکل عموماً در افراد مسن یا ناتوانی رخ می‌دهد که به طور طبیعی کنترل بر مثانه خود را دارند، اما به دلایلی مانند محدودیت‌های حرکتی یا گیجی قادر به به موقع رفتن به توالت نیستند.
بی‌اختیاری ادرار کلی و زیاد
این مشکل اشاره به ریزش ثابت ادرار از مثانه دارد که به سادگی نمی‌تواند ادرار را در خود ذخیره کند. این بیماری ممکن است به دلیل یک نقص آناتومیک، ضایعات نخاعی و بازشدگی غیرطبیعی مثانه (فیستول) باشد یا به دلیل عوارض پس از عمل جراحی مجاری ادرار به وجود آمده باشد.
عواملی که احتمال بروز بی‌اختیاری ادرار را افزایش می‌دهد
- زن بودن: زنان دو برابر مردان دچار بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس می‌شوند. از سوی دیگر مردان بیش از زنان دچار بی‌اختیاری ادرار اورژانسی و سرریز شده می‌شوند.
- بالا رفتن سن: با افزایش سن، مثانه و عضلات اسفنکتر ضعیف شده که ممکن است باعث تکرر ادرار و ایجاد احساس غیرمنتظره نیاز به دفع ادرار شوند.
- افزایش چربی بدن: زیاد شدن چربی بدن می‌تواند باعث فشار بر مثانه شده و ریزش ادرار در خلال انجام تمرینات ورزشی یا در هنگام سرفه کردن و عطسه شود.
- بیماری‌های مزمن دیگر: بیماری‌های عروقی، بیماری‌های کلیوی، دیابت، سرطان پروستات، بیماری آلزایمر، ام اس، بیماری پارکینسون ممکن است باعث بی‌اختیاری ادرار شوند.
- استعمال دخانیات: استعمال دخانیات در طولانی مدت می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید بی‌اختیاری ناشی از استرس با اعمال فشار بر اسفنکتر ادراری شود.
- ورزش‌های پربرخورد: یا این که ورزش کردن باعث ابتلا به بی‌اختیاری ادرار نمی‌شود اما دویدن، پرش و فعالیت‌های ورزشی دیگر که فشار ناگهانی روی مثانه ایجاد می‌کنند می‌توانند باعث ریزش ادرار و بی‌اختیاری ادرار در هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی شوند.
تشخیص بی‌اختیاری ادرار
بی‌اختیاری ادرار به راحتی قابل شناسایی است. البته، شناخت نوع و علت بی‌اختیاری می‌تواند دشوارتر باشد و نیاز به انجام آزمایش‌ها و معاینات مختلفی داشته باشد.
- گزارش کارکرد روزانه مثانه
- آزمایش ادرار: نمونه ادرار می‌تواند برای تشخیص عفونت‌ها، وجود خون در ادرار یا اختلالات دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
- آزمایش خون: در این آزمایش، وجود مواد شیمیایی که ممکن است باعث بی‌اختیاری ادرار شود مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- اولترا سوند لگن: عکس‌برداری از مثانه یا قسمت‌های دیگر مجاری ادراری
- اندازه‌گیری باقیمانده پس از دفع ادرار: بیمار مثانه را به طور کامل تخلیه کرده و پزشک با استفاده از ابزار مخصوص، باقیمانده ادرار در مثانه را اندازه‌گیری می‌کند.
- تست استرس: از بیمار خواسته می‌شود تا سرفه کرده یا کارهایی انجام دهد که قسمت میانی بدنش تحت تنش قرار گیرد تا پزشک ریزش ادرار را در او بررسی کند.
- آزمایش ارودینامیک: این آزمایش، فشاری که عضلات مثانه و اسفنکترهای ادراری می‌توانند تحمل کنند را در حال استراحت و در خلال پر شدن مثانه مورد آزمایش قرار می‌دهد.
- سیستوگرام: در این سری از عکس‌برداری‌های انجام شده به وسیله اشعه ایکس از مثانه می‌توان ناهنجاری‌ها و اختلالات مجاری ادرار را مشخص کرد.
- سیستوسکوپی: در این عمل از یک لوله نازک با یک لنز کوچک و چراغی که در یک سر آن وصل شده و به آن سیستوسکوپ گفته می‌شود استفاده می‌شود.
درمان بی‌اختیاری ادرار
درمان‌های فیزیکی
با توجه به علائم و شدت بیماری، فیزیوتراپیست‌های ما در نظر دارند از روش‌های بیوفیدبک برای فهمیدن نحوه کارکرد عضلات کف لگن استفاده کنند تا بتوانند بهبودی در کنترل آنها را تسهیل کنند. این روش شامل اتصال الکترودها از طریق واژن یا مقعد به عضلات و اندازه‌گیری فعالیت آنها است که سپس در یک مانیتور نمایش داده می‌شود. فیزیوتراپیست به شما کمک می‌کند تا تغییرات را مشاهده کنید. همچنین، درمانگر از استفاده از محرک‌های الکتریکی نیز برای افزایش آگاهی و تقویت عضلات استفاده می‌کند.
تمرین برای عضلات لگن (تمرینات کیگل)
با انجام این تمرین‌ها که به آنها تمرینات کیگل هم گفته می‌شود عضلات لگن که ضعیف شده‌اند تقویت می‌شوند و بیمار می‌تواند کنترل بیشتری بر عملکرد مثانه خود داشته باشد. فرد عضلات را منقبض کرده تا بتواند ادرار را نگه دارد، این انقباض را باید به مدت 4 تا 10 ثانیه حفظ کند سپس عضلات را به همان مدت زمان شل کند. ممکن است با انجام این تمرین‌ها پس از هفته‌های یا ماه‌ها علائم بهبودی نمایان شود. یک روش دیگر برای انجام حرکات کیگل این است که در حین دفع ادرار، جریان ادرار برای چند ثانیه قطع شود.
داروهای بی‌اختیاری ادرار
داروهای تجویزی برای مدیریت بی‌اختیاری ادرار باعث شل شدن عضلات مثانه یا متوقف کردن انقباض‌های غیرطبیعی آن شده و می‌توانند برای درمان بی‌اختیاری ادرار فوری مؤثرتر باشند.
- آنتاگونیست های گیرنده انتخابی M3: این داروهای آنتی کولینرژیک برخی عصب‌های گیرنده که باعث اسپاسم غیرارادی عضلات مثانه می‌شوند را هدف قرار می‌دهد.
- مسدودکننده‌ها یا آنتاگونیست های آلفا – ادرنرژیک: این داروها با شل کردن عضلات کار کرده که می‌توانند جریان ادرار را بهبود دهند. این داروها برای مردان مبتلا به بیماری بزرگی پروستات و بی‌اختیاری ادرار فوری مؤثرتر است.
- آگونیست های آلفا – ادرنرژیک: مفید برای بیماران مبتلا به بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس زیرا عضلات بازکننده و مسدودکننده اسفنکتر ادرار را تقویت می‌کند.
- داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای: سروتونین انتقال‌دهنده عصبی و نورآدرنالین احتمالاً نقش مهمی در دفع ادرار و بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس و بی‌اختیاری فوری دارند.
آموزش عادت مثانه
آموزش عادت مثانه اولین رویکرد برای درمان بیشتر مشکلات بی‌اختیاری ادرار است. هدف از به کارگیری این روش دفع ادرار منظم با فواصل معین بین دفعات دفع ادرار است.
