بیوفیدبک یک روش درمان رفتاری است که توسط پزشکان و روان‌پزشکان برای کمک به افراد در کاهش علائم مشکلات خود استفاده می‌شود. این روش به افراد آموزش می‌دهد که چگونه با استفاده از قدرت ذهن، بر عملکرد بدن خود کنترل داشته باشند و واکنش‌های روانی بدن را کنترل کنند که ممکن است با شرایط و علائم مختلف همراه باشد یا موجب تشدید مشکلات شود.
به عنوان مثال، اگر شما از تشویش و نگرانی رنج می‌برید، بیوفیدبک می‌تواند به شما یاد بدهد که چگونه عضلات را ریلکس کنید، تعداد دفعات تنفس را کاهش دهید و ضربان قلب را کاهش دهید، تا در مواجهه با این شرایط، احساس آرامش و راحتی بیشتری داشته باشید. همچنین، در صورتی که شما با مشکل درد مزمن عضلات روبرو هستید، یادگیری نحوه ریلکس کردن و کاهش تنگی عضلات از طریق بیوفیدبک می‌تواند به شما در کاهش درد و ناراحتی کمک کند.
در کلینیک تخصصی طب فیزیکی و توان‌بخشی دکتر پورقاسمیان از روش بیوفیدبک به عنوان یک ابزار قوی برای بهبود قدرت و شرایط ذهنی فرد برای کمک به بیمار و بهبود شرایط وی استفاده می‌شود. در حقیقت متخصصان ما با استفاده از این روش هر دوی علائم فیزیکی و روانی موجود در ارتباط با درد مزمن در نقاط مختلف بدن و نیز مشکلات ذهنی به خاطر آسیب‌دیدگی یا ضربه روحی را تحت درمان قرار می‌دهند.
برای اطلاع از کاربردهای این روش در کلینیک طب فیزیکی دکتر پور قاسمیان و نیز رزرو نوبت برای جلسه‌ی مشاوره می‌توانید با دستیاران و مشاورین ما از طریق شماره 03131311013 تماس حاصل فرمایید.
انواع روش‌های بیوفیدبک
امروزه شش نوع مختلف از روش بیوفیدبک وجود دارد. به این ترتیب تکنیک استفاده شده به این منظور به شرایط خاص بیمار و اهداف درمان وی بستگی خواهد داشت. هریک از انواع بیوفیدبک نیازمند بررسی و نظارت بر عملکرد ذهنی فرد می‌باشد. روش‌های اصلی بیوفیدبک به شرح زیر هستند:
نوروفیدبک
در اصطلاح به این روش الکتروانسفالوگرافی (EEG) نیز گفته می‌شود. در این روش خاص از بیوفیدبک از ابزارهای مخصوص با کانال‌های متعدد و نیز نرم‌افزارهای پیشرفته برای نظرات بر امواج مغزی بیمار استفاده می‌شود. انواع مختلف امواج مغزی عبارت از امواج دلتا، تتا، آلفا، بتا، و گاما است. در حقیقت فعالیت‌ها و احساسات فرد بر امواج مغزی وی تاثیر می‌گذارند و در عمل مشکل زمانی ایجاد می‌شود که این امواج حالت تعادل خود را از دست بدهند. امروزه از درمان نوروفیدبک برای درمان اختلال کم‌توجهی (ADHD)، اختلالات تشنج همچون بیماری صرع، تشویش، اختلالات خواب، میگرن، درد مزمن، و بهبودی پس از ترک اعتیاد استفاده می‌شود.
برای افرادی که درمان آن‌ها نیازمند توجه به یک نوع موج خاص در مغز است، روش نوروفیدبک می‌تواند بسیار مناسب باشد. به این ترتیب با استفاده از این روش می‌توان الگوی امواج غیرعادی مغزی را به حالت عادی آن باز گرداند. در حقیقت با ارائه آموزش‌های لازم به فرد برای تنظیم فعالیت‌های مغزی، این روش می‌تواند نقش موثر در درمان شرایط ایجاد شده به خاطر عملکرد نامناسب اعصاب داشته باشد.
الکترومیوگرافی (EMG)
الکترومیوگرافی می‌تواند اطلاعات مناسب را درباره گرفتگی عضلات در اختیار فرد قرار دهد. به همین دلیل از این روش به‌طور مکرر برای افرادی استفاده می‌شود که از تشویش، سر درد، درد در ناحیه کمر و گردن، و نیز بی‌اختیاری دفع رنج می‌برند. این روش همچنین می‌تواند در بازیابی و ترمیم عضلات آسیب دیده به خاطر شرایط مختلف نقش موثر داشته باشد.
بیوفیدبک حرارتی
این روش به‌طور خاص دمای ناحیه خارجی بدن (پوست) و نیز دمای خون را از طریق حسگرهای متصل شده به پاها یا انگشتان اندازه‌گیری می‌کند. این روش اغلب برای کاهش استرس استفاده می‌شود، زیرا در عمل استرس با کاهش دمای بدن همراه است. به این ترتیب با استفاده از روش‌های ریلکس کردن، بیمار می‌تواند با بهبود در جریان خون مواجه شده و دمای بدن خود را به حالت عادی باز گرداند. این نوع از بیوفیدبک معمولاً برای درمان بیماری رینود و سر درد نیز استفاده می‌شود.
الکترودرمال
در این نوع از درمان بیوفیدبک از حسگرهای خاص برای نظارت بر واکنش الکتریکی پوست یا میزان تعریق آن استفاده می‌شود. در واقع تعریق یکی از علائم رایج تشویش و نگرانی است و به همین خاطر از این روش می‌توان برای درمان افراد مبتلا به انواع مختلف مشکلات مربوط به تشویش و نگرانی استفاده کرد. علاوه بر این، استفاده از این روش برای درمان درد، تشنج غیرصرعی روانی (موارد تشنج که از نظر ماهیت جنبه روانی دارند)، و نیز بهبود عملکرد ورزشکاران، امکان‌پذیر است.
نوسان ضربان قلب (HRA)
همان‌طور که از اسم این روش مشخص است، این نوع خاص از بیوفیدبک بر وضعیت ضربان قلب به‌طور خاص تمرکز می‌کند. به این ترتیب با کنترل ضربان قلب بیمار امکان کاهش علائم مربوط به تشویش، استرس، و فشار خون بالا وجود خواهد داشت. سایر مشکلاتی که امکان بهبود آن‌ها با استفاده از این روش وجود دارد عبارت از بیماری انسداد ریوی مزمن (COPD) و آریتمی قلب (arrhythmia) است.
توجه داشته باشید الکتروانسفالوگرافی، الکترومیوگرافی، و بیوفیدبک حرارتی پرکاربردترین روش‌های درمان مورد استفاده برای بیماران هستند.
شرایطی که امکان درمان آن‌ها از طریق بیوفیدبک وجود دارد
امروزه از روش بیوفیدبک برای بهبود مجموعه متنوعی از مشکلات و ناراحتی‌ها استفاده می‌شود. همان‌طور که قبلاً بیان شد، انواع خاص بیوفیدبک می‌توانند دارای اثربخشی خاص برای درمان مشکلات مختلف بوده و در اکثر موارد هر روش برای رفع یک گروه از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. مشکلات فیزیکی که امکان درمان آن‌ها با استفاده از روش بیوفیدبک وجود دارد، به شرح زیر هستند:
- آسم
- سندرم روده تحریک‌پذیر
- بیماری کرون
- بی‌اختیاری ادرار
- درد مزمن در ناحیه پا، گردن، و کمر
- روماتیسم مفصلی
- فشار خون بالا
- فشار خون پایین
- بیماری رینود
- عوارض جانبی شیمی‌درمانی و به‌طور خاص حالت تهوع و استفراغ
- سر درد شامل میگرن
- آریتمی قلب (ضربان نامنظم قلب)
- زخم معده
- اسپاسم عضلات
- مشکلات عصبی عضلانی
- دندان قروچه
- مشکلات مفصل گیجگاهی
- گرگرفتگی
- مشکلات حرکتی
- آسیب‌های مغزی
- مشکلات ناشی از ضربه شلاقی
- بی‌خوابی
- درد در ناحیه پایین کمر
مزایای بیوفیدبک
بیوفیدبک دارای بسیاری از مزایای مثبت شامل موارد زیر است:
- این درمان یک روش غیرتهاجمی است که می‌تواند نتایج بسیار موثر برای فرد به همراه داشته باشد.
- این درمان به افراد کمک می‌کند با سیستم قوی ارتباط مغز با بدن به‌طور دقیق آشنا شوند.
- این درمان کنترل بهتر علائم مشکل و نیز حفظ سلامت کلی بدن را برای فرد امکان‌پذیر می‌کند.
- این درمان گاهی اوقات می‌تواند باعث کاهش یا حتی حذف کامل نیاز به استفاده از روش‌های درمان دیگر برای فرد شود (این روش به‌طور خاص برای افرادی سودمند است که استطاعت پرداخت هزینه استفاده از روش‌های درمان عادی را ندارند، روش‌های درمان معمول بر روی آن‌ها نتیجه مناسب نداشته است، شرایط بدن آن‌ها تحمل برخی درمان‌های خاص را ندارد، یا ترجیح می‌دهند از روش‌های درمان جایگزین برای رفع مشکل خود استفاده کنند).
- این درمان می‌تواند به افزایش اثربخشی روش‌های روان درمانی از طریق ایجاد آگاهی نسبت به مسائل روانی- احساسی (برای مثال، انکار، ترس، یا مقاومت) ایجاد کننده محدودیت برای پیشرفت فرآیند درمان، کمک کند.
- با گذشت زمان، بیمار می‌تواند بدون کمک پزشک از این روش درمانی استفاده کرده و فرآیند کنترل علائم مشکل خود را ادامه دهد.
فرآیند درمان در این روش چگونه است
هنگامی که بیمار در جلسه درمان بیوفیدبک حاضر می‌شود، متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی یک یا چند حسگر به نقاط مناسب بدن فرد (همچون انگشتان، دست‌ها، یا پاها) متصل کرده و در هنگام انجام این کار بیمار به راحتی در حالت نشسته روی صندلی قرار دارد. این حسگرها به یک ابزار الکتریکی متصل است که می‌تواند فیدبک لازم را درباره واکنش‌های بدن (برای مثال دما، ضربان قلب، تعریق، یا گرفتگی عضلات) در اختیار پزشک قرار دهد. این فیدبک می‌تواند به صورت نور، صدا، تصویر، یا ترکیبی از این موارد قابل تشخیص باشد.
با استفاده از این روش آموزش لازم به فرد برای تغییر ارادی در عکس‌العمل‌های بدن از طریق روش‌هایی مثل ریلکس کردن یا تغییر در طرز فکر بر اساس فیدبک های دریافتی، ارائه خواهد شد. به این ترتیب هر چه بیمار سریع‌تر نحوه کنترل بر عکس‌العمل‌های روانی خود را یاد بگیرد، تعداد جلسات درمان مورد نیاز برای وی کمتر خواهد بود. در نتیجه بعضی افراد با مزایای قابل توجه در ارتباط با این درمان فقط در طول چند جلسه مواجه خواهند شد. طول جلسات درمان با این روش حدود 30 دقیقه تا یک ساعت خواهد بود.
در اکثر مواقع روش بیوفیدبک به همراه سایر روش‌های درمان برای فرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این ترتیب اگر فرد از مشکلات فیزیکی یا روانی رنج برده و علاقه‌مند به استفاده از روش بیوفیدبک به منظور کنترل علائم مشکل خود است، لازم است با متخصص طب فیزیکی برای تعیین مناسب بودن این درمان برای خود ملاقات و صحبت نماید.
معایب روش بیوفیدبک
مشابه همه درمان‌ها، روش بیوفیدبک دارای معایب خاص است. این معایب عبارت‌اند از:
- درمان با این روش می‌تواند برای بیمار گران باشد. در واقع بیوفیدبک همواره تحت پوشش بیمه‌های خدمات درمانی نیست و این وضعیت به‌طور خاص زمانی از پوشش بیمه خارج است که استفاده از بیوفیدبک برای بیمار «منطقی و ضروری» تشخیص داده نشود.
- درمان با این روش وقت‌گیر است. هر چند جلسات درمان با این روش تقریباً 30 دقیقه طول می‌کشد، بیمار احتمالاً به 6 تا 12 جلسه درمان در موارد حداقل و 40 تا 50 جلسه درمان در موارد حداکثر نیاز خواهد داشت. به همین خاطر قبل از شروع درمان لازم است بیمار به زمان‌گیر بودن آن توجه داشته باشد.
