نوروپاتی محیطی و آسیب عصب (گزگز، بی حسی، مورمور و ..)

اعصاب محیطی ساختارهای نازکی هستند که در ناحیه بازو، پا و سراسر بدن قرار دارند. هنگامی که یکی از این اعصاب به علت بیماری زمینه ‌ای، مصرف داروهای خاص یا ابتلا به عفونت آسیب می‌بیند؛ بیمار دچار نوروپاتی محیطی خواهد شد. تشخیص نوروپاتی محیطی به ارزیابی جامع شرایط بیمار و انجام معاینات نورولوژیکی بستگی دارد. پزشک درخواست انجام آزمایشات خون و تست عصب را خواهد داد. پزشک برای درمان بیماری نوروپاتی محیطی به بررسی علل اصلی بروز این اختلال می‌‌پردازد و به تجویز داروهایی برای تسکین علائم بیماری از قبیل بی حسی، سوزن سوزن شدن و درد خواهد پرداخت.

 سیستم اعصاب محیطی

سیستم عصبی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است که در داخل جمجمه و ستون فقرات قرار دارد. سیستم عصبی محیطی شامل اعصابی است که خارج از مغز و نخاع قرار دارند. وظیفه سیستم عصبی محیطی انتقال پیام‌ها از مغز و نخاع به بقیه اعضای بدن مانند دست، بازو، پا، کف پا، اعضای داخلی بدن، پوست و مفاصل است. این اعصاب محیطی، به دلیل عدم وجود حفاظت مانند جمجمه و کانال نخاعی، به خطر آسیب دیدگی بیشتری از آسیب معرض هستند. در صورت بروز چنین وضعیتی، این مشکل به عنوان نوروپاتی محیطی شناخته می‌شود.

 انواع نوروپاتی محیطی

در اکثر موارد عبارت نوروپاتی محیطی به اختلال پلی نوروپاتی ارجاع داده می‌‌شود که شامل آسیب دیدگی چندین عصب محیطی است. به نوروپاتی محیطی موضعی، مونونوروپاتی می‌گویند.

 پلی نوروپاتی

اعصابی که در این اختلال درگیر می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

• اعصاب حسی: این اعصاب به دریافت سیگنال‌های ارسال شده از نقاط مختلف بدن می‌‌پردازند سپس آنها را به مغز ارسال می‌‌کنند تا احساساتی از قبیل سرما” گرما، درد و لمس را درک نماید.
• اعصاب حرکتی: این اعصاب به انتقال پیام‌ها از مغز و طناب نخاعی می‌پردازند و به عضلات دستور حرکت کردن را می‌دهند.
• اعصاب اتونومیک یا خودمختار: این اعصاب وظیفه کنترل اعضای داخلی بدن از قبیل عروق خونی، معده، قلب، غدد تعریق و عملکرد عمومی آنها را بر عهده دارند.

پلی نوروپاتی با توجه به علت بروز آن دسته بندی می‌شود. به عنوان مثال پلی نوروپاتی دیابتی یکی از انواع شایع پلی نوروپاتی است که به علت آسیب دیدگی اعصاب ناشی از بالا بودن سطح قند خون به وجود می‌آید. اگرچه پلی نوروپاتی دیابتی عمدتاً اعصاب حسی را درگیر می‌کند می‌تواند بر عملکرد اعصاب خودمختار و اعصاب حرکتی نیز تأثیر بگذارد. در این شرایط بیمار با توجه به اعصابی که دچار آسیب دیدگی شده اند با علایمی از قبیل بی حسی، سوزن سوزن شدن، درد، ضعف و مشکلات دستگاه گوارش یا مشکلات مجاری ادراری مواجه خواهد شد. یکی دیگر از انواع پلی نوروپاتی، نوروپاتی ناشی از کمبود ویتامین ب ۱۲ است که در افراد مسن بیشتر دیده می‌شود زیرا در معرض خطر مشکلات مرتبط با جذب نامناسب مواد غذایی از روده مواجه هستند. از آنجایی که این اختلال بر اعصاب حسی و حرکتی محیطی تاثیر می‌گذارد بیمار با علایمی از قبیل درد، اختلال تعادل، بی حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا و ضعف مواجه خواهد شد. سندروم گیلن باره یک نوع شایع پلی نوروپاتی است که به آن پلی نوروپاتی تخریب میلین شدید گفته می‌شود. این بیماری خطرناک بر سلول‌های اعصاب حسی و حرکتی تاثیر می‌گذارد و باعث ضعف و سوزن سوزن شدن پیشرونده در ناحیه پا خواهد شد. در نهایت این اختلال باعث ضعیف شدن عضلات کنترل کننده تنفس می‌‌شود.

 مونو نوروپاتی

مونو نوروپاتی به معنی آسیب دیدگی یک عصب محیطی است که معمولاً به علت ضربه، فشردگی یا گیر افتادگی عصب به وجود می‌آید. سندروم تونل کارپال شایع ‌ترین نوع مونونوروپاتی محسوب می‌شود که باعث فشرده شدن عصب میانی دست خواهد شد. این اختلال باعث بی حسی و سوزن سوزن شدن در انگشت شست، اشاره و میانی و قسمتی از انگشت دوم می‌شود و عدم درمان آن در مراحل شدید باعث ضعف و کاهش توانایی حرکتی دست خواهد شد.

مونو نوروپاتی چندگانه

گاهی اوقات، چندین عصب در مناطق مختلف بدن درگیر می‌شوند که به این وضعیت مونونوروپاتی چندگانه گفته می‌شود. یکی از نوع‌های شایع مونونوروپاتی چندگانه، مشکلات مرتبط با عروق خونی مانند بیماری التهابی دیواره عروق است. در این اختلال، گردش خون در حداقل دو عصب محیطی مختل می‌شود و باعث بروز درد یک طرفه، ضعف عضلانی و اختلالات حسی می‌شود.

 علل نوروپاتی محیطی

هر عاملی که باعث آسیب دیدگی یک یا چند عصب محیطی شود در بروز نوروپاتی محیطی نقش دارد. برخی از علل شایع این اختلال به شرح زیر می‌باشند:

• دیابت
• تروما یا فشرده شدن عصب
• زونا
• اعتیاد به الکل
• کمبود ویتامین ب ۱۲
• کم کاری غده تیروئید

مصرف برخی داروها از قبیل داروهای شیمی درمانی، قرار گرفتن در معرض تماس با فلزات سنگین، ابتلا به ویروس اچ آی وی، نارسایی کلیوی، بیماری مزمن کبدی و در برخی موارد بیماری ارثی شارکوت ماری توث از علل شایع بروز نوروپاتی محیطی محسوب می‌‌شوند.

 علائم بیماری نوروپاتی محیطی

علائم و نشانه‌های خاص بیماری نوروپاتی محیطی به نوع اعصاب درگیر شده از قبیل اعصاب حسی، حرکتی، خودمختار یا چند عصب بستگی دارد.

علائم حسی

هنگامی که اعصاب محیطی آسیب می‌بینند بیمار با یک یا چند مورد از علائم زیر مواجه خواهد شد:

• حس نکردن درد و تغییرات دما
• احساسات عجیب از قبیل لرزش، بی حسی و سوزن سوزن شدن، سوزش، شوک الکتریکی، و مور مور شدن
• درد ناشی از لمس خفیف بدن که در حالت عادی دردناک نیست.
• مشکلات مرتبط با تعادل و از دست دادن موقعیت جسمی
• تغییرات دما

 علائم حرکتی

در صورتی که اعصاب حرکتی دچار آسیب دیدگی شده باشند بیمار با علائم ضعف عضلانی مواجه خواهد شد. سایر علائم و نشانه‌های این اختلال به شرح زیر می‌باشند:

• گرفتگی و انقباض عضله
• انقباض خود به خودی رشته‌های عضلانی
• اختلالات مرتبط با عکس العمل عضله

 علائم اتونومیک

برخی از علائم و نشانه‌های آسیب دیدگی اعصاب اتونومیک به شرح زیر می‌باشند:

• تعریق بیش از حد
• خشکی پوست و ریزش موهای بدن
• اسهال
• تپش قلب
• اختلالات مثانه
• عدم تحمل گرما
• بی حوصلگی
• سیری زود هنگام
• فشار خون وضعیتی

علائم نوروپاتی محیطی می‌تواند به صورت خفیف تا متوسط یا شدید و ناتوان کننده متغیر باشد. این علائم می‌توانند به تدریج و طی مدت چند سال و در برخی موارد طی مدت چند روز پیشرفت کنند.

 درمان نوروپاتی محیطی

درمان نوروپاتی محیطی به علت بروز این اختلال بستگی دارد. برخی از انواع نوروپاتی به کمک عمل جراحی یا تزریق دارو درمان می‌شود حال آنکه برخی دیگر از طریق فیزیوتراپی و تغییر سبک زندگی.

• فعالیت جسمانی و ورزش کردن باعث می‌شود از میزان گرفتگی عضلات کاسته شود، عضلات قوی شوند و از تحلیل رفتگی آنها جلوگیری گردد.
• پیروی کردن از استراتژی‌های غذایی می‌‌تواند به بهبود علائم گوارشی کمک نماید.
• اجتناب از استعمال دخانیات اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا باعث انسداد عروق خونی و جلوگیری از ارسال مواد مغذی به اعصاب محیطی و بدتر شدن علائم بیماری خواهد شد.
• یادگیری مهارت‌های خود مراقبتی از قبیل مراقبت از پا و زخم در افراد دیابتی و افرادی که درد را کاملاً حس نمی‌کنند می‌تواند به بهبود علائم و کیفیت زندگی آنها کمک کند.
• مصرف برخی داروهای خاص می‌‌تواند به بهبود علائم نوروپاتی محیطی کمک کند. پزشک با توجه به شدت علائم بیماری به تجویز داروهای مسکن، داروهای ضد صرع و حتی داروهای ضد افسردگی خواهد پرداخت.
• فیزیوتراپی نیز می‌‌تواند به بهبود علائم نوروپاتی کمک کند. هدف از انجام فیزیوتراپی کاهش علائم بیماری، بهبود قدرت عضلات و توانایی حرکتی است. با این حال پزشک از روش‌های دیگری مانند تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست، تبادل پلاسما، و ایمونوگلوبولین وریدی به منظور تسکین علائم و نشانه‌های نوروپاتی استفاده می‌کند.
• تکنیک‌های ریلکسیشن یک اقدام بسیار مفید در بهبود علائم نوروپاتی محیطی و سلامت عمومی بدن است به همین دلیل از آن به منظور کاهش استرس استفاده می‌شود.
• مدیتیشن یک روش بسیار موثر در کاهش علائم نوروپاتی محیطی و سایر اختلالات دردناک است.
• طب سوزنی یکی دیگر از روش‌هایی است که با تحریک نقاط فشاری بدن و سیستم عصبی به تولید اندروفین کمک می‌کند که یک نوع مسکن طبیعی است. اگرچه اکثر افراد به تاثیرات این روش اعتقاد ندارند تحقیقات متعددی در رابطه با کارایی بی نظیر طب سوزنی در درمان درد نوروپاتی انجام شده که تاثیرات بی نظیر آن را تایید نموده است.
• استفاده از ماساژ درمانی( لینک به ماساژ درمانی برای درد و مشکلات کمر گردن عضلات و پا) با استفاده از کرم مرطوب کننده یا سایر انواع پمادها می‌تواند به تسکین درد کمک کند. ماساژ درمانی علاوه بر کاهش درد به بهبود تعادل و دامنه حرکات بدن نیز کمک می‌‌کند.
• در مواردی که نوروپاتی محیطی به علت آسیب جسمی یا فشردگی عصب به وجود آمده باشد انجام عمل جراحی ضرورت خواهد یافت. به این عمل جراحی، عمل رفع فشار از روی عصب گفته می‌شود که به تسکین علائم ناشی از فشردگی و گیر افتادگی عصب کمک می‌کند. این عمل جراحی تهاجم کمتری دارد و شانس موفقیت آن ۸۰ تا ۹۰ درصد می‌باشد.

 ورزش کردن برای تسکین علائم نوروپاتی محیطی

درد ناشی از نوروپاتی محیطی می‌تواند آزاردهنده باشد، اما با تمرینات ورزشی خاص می‌توان به کاهش درد کمک کرد. گاهی اوقات، بیمار صبر می‌کند تا درد بهبود یابد، اما با تمرینات ورزشی منظم می‌توان درد را کنترل کرده و علائم بیماری را بهبود بخشید. قبل از انجام هرگونه تمرین ورزشی، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و اطمینان حاصل کنید که آنها با شرایط شما سازگار هستند. بهتر است به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید تا برنامه ورزشی مناسبی را برای شما طراحی کند، با توجه به شرایط خاص شما. اگر در حین ورزش متوجه شدید که برخی حرکات خاص باعث تشدید درد و علائم شما می‌شوند، باید با پزشک خود تماس بگیرید و از ادامه ورزش خودداری کنید. برنامه ورزشی که شامل حرکات ایروبیک، تمرینات انعطاف پذیری، تقویت عضلات و تعادل، و حرکات کنترل درد است، به شما کمک زیادی خواهد کرد.

 حرکات ایروبیک

پیاده روی، شنا یا دوچرخه سواری از جمله تمرینات عالی ایروبیک هستند که به تسکین درد نوروپاتی کمک می‌کنند. انجام دادن این تمرینات ۳ بار در طول هفته به بهبود گردش خون، بهبود عملکرد عضلات، بهبود تنفس، تناسب اندام، تسکین درد و عملکرد قلب کمک خواهد کرد. سعی کنید هر روز به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به انجام حرکات ایروبیک بپردازید اما از فشار آوردن به بدن خود اجتناب کنید تا بدن به تدریج قوی تر شود. در صورت امکان در ساحل یا روی چمن راه بروید زیرا ضمن تماس با محیط می‌توانید از مزایای حاصل از راه رفتن روی چمن یا شن بهره مند شوید و علائم شما بهبود پیدا کند.

 حرکات کششی

حرکات انعطاف پذیری به افزایش انعطاف پذیری مفاصل، بهبود تعادل و کاهش ریسک زمین خوردن کمک می‌‌کنند. این گروه از تمرینات ورزشی از بروز آسیب دیدگی در حین ورزش جلوگیری می‌‌‌نمایند. شما می‌توانید با انجام دادن حرکات کششی ایستا و پویا در طول روز نتایج بسیار خوبی را به دست بیاورید.

 تمرینات مخصوص تعادل

بی حسی و ضعف عضلانی از علائم شایع نوروپاتی محیطی محسوب می‌‌‌شوند که باعث اختلال در زندگی روزمره و بروز مشکلاتی از قبیل اختلالات تعادل و هماهنگی اعضای بدن خواهند شد. تمرینات مخصوص تعادل به بهبود تعادل کمک می‌‌‌کنند و با انجام دادن این حرکات ریسک زمین خوردن شما به حداقل خواهد رسید.