درمان زانو و پای ضربدری با فیزیوتراپی، حرکات اصلاحی و ورزش

پای و زانوی ضربدری، که به عنوان ژنو والگوم در علم پزشکی شناخته می‌شود، وضعیتی غیرطبیعی در پاهاست که در آن بیمار قادر به همزمان جفت کردن زانو و مچ پا نیست. این وضعیت با دفرمه شدن قوز شست پا، باعث می‌شود زانو به سمت داخل خم شده و ظاهری ضربدری پیدا کند، که باعث فشار زیادی بر مفصل بیرونی (جانبی) زانو می‌شود. افراد دچار زانو و پای ضربدری، معمولاً در زمانی که زانوهای خود را جفت کرده‌اند، قادر به لمس مچ‌های جفت شده نمی‌باشند. این وضعیت معمولاً در کودکان سه ساله مشاهده می‌شود و در دختران بیشتر از پسران رخ می‌دهد. عموماً زانو و پای ضربدری تا سن 7 تا 8 سال از بین می‌رود. اگر پس از سن 8 سالگی، پای ضربدری همچنان ادامه داشت، نیاز به مشاوره پزشکی برای رفع این مشکل وجود دارد. این وضعیت ممکن است یک اختلال ارثی یا ژنتیکی باشد و همچنین احتمالاً ناشی از بیماری استخوانی متابولیک باشد.

انواع  زانو و پای ضربدری

انواع  پا و زانوی ضربدری عبارتند از:

پا و زانوی ضربدری فیزیولوژیک

این نوع بسیار رایج است و بخشی از مراحل رشد و پیشرفت بسیاری از کودکان است. این نوع از اختلال به خودی خود و پس از آن که کودک به سنین 7 تا 8 سال رسید از بین می‌رود.

پا و زانوی ضربدری پاتولوژیک

علل

این نوع از پا و زانوی ضربدری ناشی بیماری‌های دیگر، مانند نرمی استخوان، بیماری بی نظمی استخوانی، شکستگی‌های قدیمی در متافیز (بدنه) استخوان تیبیای پروگزیمال  و غیره است.

زانو و پای ضربدری در کودکان

دلایل متعددی برای قرار گرفتن زانوها به سمت داخل (زانو و پای ضربدری) در کودکان وجود دارد:

• پا و زانوی ضربدری فیزیولوژیک در بسیاری از کودکان، به خصوص آنهایی که سالم هستند، رایج‌تر است زیرا وزن آن‌ها به قسمت خارجی مفصل زانویی تمایل دارد. هم زمان با رشد کودک، تغییرات زیادی در بخش‌های مختلف از بدن، از جمله پاها اتفاق می افتد. با گذشت زمان پاهای کودک شکلی طبیعی گرفته و نیازی به درمان ندارد.
• در حالت پا و زانوی ضربدری پاتولوژیک، خمیدگی زانو به سمت داخل قابل توجه بوده و باید به دنبال درمان پزشکی باشید.

علل اصلی این بیماری در کودکان عبارتند از:

• بیماری‌های مختلف: بیماری‌هایی مانند راشیتیسم یا نرمی استخوان (بیماری کمبود ویتامین د)، اسکوربوت (بیماری کمبود ویتامین ث ) و غیره، منجر به تغییر شکل پاها و در نتیجه ایجاد ژنووالگوم می‌گردند.
• ژنتیک: یک آنومالی ژنتیکی اسکلتی منتقل شده از والدین یا سندرم کوهن ممکن است منجر به ایجاد زانو و پای ضربدری شود. این اختلال ژنتیکی  در هر دو زانو (در هر دو پا) مشاهده می‌شود.
• دلایل دیگر: شامل وارد شدن آسیب به زانو، مفصل غیرطبیعی استخوان، و غیره هستند.

زانو و پای ضربدری در بزرگسالان

پا و زانوی ضربدری در بزرگسالان نیز شایع است. دلایل اصلی برای وجود پا و زانوی ضربدری در بزرگسالان عبارتند از:

• عفونت مفصل
• ترومایی (آسیب دیدگی در اثر ضربه) که از قبل وجود داشته است. دومین علت شایع علت بد شکلی زانو تروماهایی است که از قبل وجود داشته و اغلب ناشی از شکستگی در صفحه استخوانی تیبیا یا آسیب صفحه رشد درکودکی است. در مواردی که تروما بدشکلی زانو را به وجود می‌آورد، تغییر شکل معمولاً یک طرفه (فقط روی یک پا) دیده می‌شود.
• آرتروز، روماتیسم مفصلی، یا بیماری‌های مشترک مشابه
• چاقی

 علائم و نشانه‌ها

بیماران مبتلا به زانو و پای ضربدری قادر به همزمان ایستادن با زانو و پای خود نیستند. وجود یک فاصله حدود 10 سانتیمتر یا کمتر، معمولاً دلیل نگرانی نیست و بدشکلی به طور خودبخود ناپدید می‌شود.

اما چنان چه علائم زیر وجود داشته باشند، معاینه باید توسط پزشک متخصص فیزیوتراپی انجام گیرد:

• • فاصله بین دو قوزک پا بیش از 10 سانتی متر است.
  • یک فاصله زیاد بین قسمت‌های پایین‌تر پاها در زمان ایستادن وجود دارد.
  • زانو به سمت داخل و یا به سمت خارج بیرون زده است.
  • درد در زانو وجود دارد.
  • مشکل در راه رفتن و یا ایستادن وجود دارد.

تشخیص

• چنان چه زمانی که بیمار مستقیم ایستاده است و زانوهای او جفت‌اند، فاصله‌ی دو مچ پای او از هم بیشتر از ده سانتی متر باشد، بنابراین این احتمال وجود دارد که فرد مبتلا به پای ضربدری است.
• معاینه جسمی: متخصصین از طریق انجام معاینه فیزیکی شامل تقارن زانو، چک کردن تراز پا، ران، و با گرفتن اطلاعاتی در مورد سابقه خانوادگی و سابقه پزشکی بیماراین بیماری را تشخیص می‌دهند.
• اشعه ایکس: در تشخیص این بیماری کمک نمی‌کند اما در شناسایی بیماری‌های زمینه‌ای دیگر که ممکن است به پا و زانوی منجر شود کمک می‌کند.

درمان

یک کودک زیر سن 7 سال که از این بیماری رنج می‌برد به هیچ درمانی نیاز ندارد. معاینات منظم باید با فواصل شش ماه جهت احتیاط انجام شوند. با این حال، در صورتی که این شرایط پس از سن 7 سالگی ادامه داشت، پس از آن پزشک متخصص ممکن است استفاده از بریس پا یا کفش‌های ارتوتیک را برای اصلاح بدشکلی توصیه کند. فیزیوتراپی نیز ممکن است به برخی از بیماران کمک کند.

درمان علت اصلی

حفظ وزن ایده آل بدن در محدود کردن این وضعیت کمک می‌کند. اگر بیماری‌های دیگر، مانند راشیتیسم یا اسکوربوت، از عوامل به وجود آورنده‌ی زانو و پای ضربدری بودند، پزشک ابتدا این بیماری‌ها را با تجویز ویتامین د درمان می‌کند.

زانوبند

• اسپلینت ها و سایز تجهیزات: این وسایل در صورتی می‌توانند مفید باشند که بیماری زانو و پای ضربدری ناشی از یک وضعیت زمینه‌ای متابولیک یا سیستمیک بوده و شدت آن زیاد است.
• بریس: بریس به کفش‌ها متصل شده و با کشیدن زانوها به بالا و در خط مستقیم عمی می‌کند.

ماساژ درمانی

افلوراژ کل اندام از مچ پا و ماساژ کل عضلات ازتکنیک­‌های­‌ماساژ مورد استفاده در درمان زانو و پای ضربدری هستند. هر قسمت از زانو و همچنین مچ پا به خوبی ماساژ داده می‌شود. ماساژ ویژه‌ای در قسمت بیرونی ران، از جمله عضلات دو سر که منقبض شده‌اند انجام می‌شود. همچنین درماساژ حرکات انقباضی در رباط جانبی خارجی و کشیدگی در رباط جانبی داخلی وجود دارد.

ورزش قدرتی و تقویتی برای درمان زانو پرانتزی

با انجام این تمرینات تقویتی در عضلات دور کننده در طول زمان بیماری زانو و پای ضربدری اصلاح می‌شود. زمانی که این تمرینات تقویتی در عضلات دور کننده  به طور منظم انجام می‌شوند، دیگر عضلات نیز به کار گرفته می‌شوند. تعداد کمی از این عضلات درگیر در تمرین عبارتند از:

• تنسور فاسیا لاتا: عضله دور کننده‌ی ران و همچنین به چرخش داخلی کمک می‌کند.
• سرینی کوچک: این عضله دور کننده‌ی اصلی است و عضله‌ی  چرخش دهنده‌ی خارجی مفصل ران است.
• سرینی بزرگ: این عضله تا لگن ادامه داشته و هم به چرخش خارجی کمک کرده و هم عمل دور کنندگی خارجی را انجام می‌دهد.

این سه عضلات در واقع عضلات دور کننده هستند که برح زانو و پای ضربدری باید با انجام تمرینات روی آن‌ها کار کرد. هنگامی که تمام این گروه‌های عضلانی مختلف به صورت منظم کار کنند، بیشتر مشکلات بدشکلی پا از جمله زانو و پای ضربدری اصلاح خواهد شد. برخی از بهترین حرکات اصلاحی پای ضربدری که در آن‌ها عضلات ران و دور کننده مورد هدف قرار می‌گیرند عبارتست از:

• • چرخش دایره‌ای ران‌ها
  • حرکت شیر آتش نشانی
  • حرکت به سمت پهلوها با استفاده از باند

تمرینات تقویت عضلات دور کننده‌ی ران شامل موارد ذیل هستند:

• حرکات اسکوات

• تمرین بلند کردن پاها از کنار در حالت ایستاده

• تمرین بلند کردن پاها از کنار در حالت خوابیده

• تمرین لاک حلزونی با استفاده از باند

• تمرین حرکت پل باسن تک پا

• تمرینات کششی عضلات باسن و ران به همراه کشش زانو روی چهار دست و پا

• تمرین کششی عضلات باسن و ران با زانوی خمیده

• تمرین ساید استپ