استرس به روشهای گوناگون، از نوسانات خلقی گرفته تا سردرد و تغییر وزن، به بدن آسیب میزند. در این بین سردرد و کمردرد از جمله عوارض جانبی استرس است که غالباً نادیده گرفته میشود. تحمل حملههای مکرر استرس به مرور زمان باعث بروز مشکلات عضلانی و اسکلتی در بخشهای مختلف بدن میشود.
بدن هورمونهای خاصی را هنگام عصبی شدن و تحمل استرس بهطور طبیعی آزاد میکند. آدرنالین هورمون مرتبط با پدیده باستانی «جنگ یا گریز» است و فشار خون را بالا میبرد؛ این هورمون خونرسانی را افزایش میدهد و باعث سفت و منقبض شدن عضلات دور ستون فقرات میشود تا در صورت لزوم بتوانیم فرار کنیم و به سرعت از منبع استرس دور شویم. کورتیزول که به هورمون استرس نیز معروف است، عملکردهای متعددی را مختل میکند. افزایش میزان کورتیزول در بدن به کاهش توده عضلانی و افزایش ذخیره چربی منجر میشود.
کمردرد و استرس
کمردرد معمولاً شامل دو مشکل درد در پایین کمر و بخش میانی پشت بدن میشود. کمردرد به مرور زمان بر حالت اندامی و روش راه رفتن اثر میگذارد که به نوبه خود موجب بروز درد در زانوها، مفاصل ران، لگن و پایین پاها میشود.
درد بالای کمر و احساس درد در بخش میانی پشت بدن
احساس درد در قسمت میانی پشت بدن میتواند تأثیرگذار بر تنفس باشد و عضلاتی مانند عضلات شانه و قفسه سینه را درگیر کند. وقتی عصبی میشوید، الگوهای تنفسی تغییر میکند و میتواند به احساس تنش و گرفتگی در قسمت میانی پشت بدن منجر شود. همچنین، شانهها ممکن است به سمت جلو خم شده و به علت این خمیدگی، دردی در سراسر بخش بالا و میانی پشت بدن احساس کنید.
درد پایین کمر
درد پایین کمر استخوان دنبالچه و نیمه پایینی عضلات پشت بدن را درگیر میکند. این عضلات بر حالت اندامی و انعطافپذیری اثر میگذارند. بسیاری از مردم هنگام تحمل استرس کمتحرک میشوند؛ در نتیجه کمتر ورزش میکنند و نرمشهای کششی انجام میدهند. برای مثال ساعتها پشت میز نشستن در طول روز و غرق شدن در کار باعث کشیدگی عضلات ستون فقرات و پایین کمر میشود.
دلایل کمردرد عصبی
از آنجا که مسائل و مشکلات فراوانی به کمردرد دامن میزند، بهتر است برای تعیین علت دقیق کمردرد به پزشک مراجعه کنید. پزشکان معتقداند کمردرد ناشی از اضطراب عموماً ثانویه است. یعنی اینکه اضطراب علت واقعی کمردرد نیست، بلکه اضطراب موجب بروز رفتارهایی میشود که به کمردرد میانجامد.
نظریههای بسیاری برای توصیف موقعیتی که اضطراب علت اصلی کمردرد است، مطرح شده است. بر اساس متداولترین این نظریهها، اضطراب باعث سفتی و منقبض شدن عضلات بالا یا پایین کمر میشود و این تنش عضلانی افراد مضطرب را دچار درد میکند.
متخصصان ماساژدرمانی معتقداند که عصبیترین مراجعینشان غالباً گرههایی در عضلاتشان، به ویژه عضلات شانه و بالای کمر دارند، بنابراین کمردرد عصبی یا ناشی از اضطراب واقعاً وجود دارد.
البته اضطراب میتواند مشکلات جداگانهای، از قبیل موارد زیر را نیز ایجاد کند که به کمردرد منجر شود:
- تغییر حالت اندامی: اضطراب باعث میشود افراد رفتارها و حالت اندامیشان را تغییر بدهند، حالت نشستن، کارهایی که حین نشستن انجام میدهید، قوز کردن یا نکردن همه در اثر اضطراب تغییر میکند. تغییرات حالت اندامی، بهویژه اگر همراه با انقباض عضلانی ناشی از اضطراب باشد، باعث میشود که عضلات در وضعیت ناراحتی قرار بگیرند و بهاینترتیب در نهایت درد شروع میشود.
- بیتحرکی: اضطراب بر میزان فعالیت افراد نیز اثر میگذارد. فعالیت اثر مستقیمی بر کمردرد دارد؛ ورزش سالم معمولاً توانایی حرکتی کمر را افزایش میدهد و آن را در برابر دردها و ناراحتیهای عمومی مقاومتر میکند. چنانچه فردی میزان فعالیتش را به دلیل اضطراب کم کند، احتمال دارد این بیتحرکی به کمردرد منجر شود. این دو مشکل گاهی همزمان ایجاد میشود، درهرحال بیتحرکی میتواند به اضطراب دامن بزند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که این دو عارضههایی مجزا با عاملهای مشابه هستند.
- حساسیت بیش از حد: حساسیت شدید دیگر مشکل مرتبط با اضطراب است. افراد مضطرب معمولاً حسهای جسمی را بیش از دیگران تجربه میکنند. بنابراین کمردرد خفیفی که معمولاً میزان فعالیتها را تغییر نمیدهد، در افراد مضطرب شدیدتر احساس میشود و نادیده گرفتنش سختتر میشود؛ بنابراین فرد مضطرب دردمند تغییرات نامطلوبی را ایجاد میکند که به شدیدتر شدن کمردرد میانجامد.
تصور نمیشود که اضطراب علت کمردرد شدید باشد. اما نباید از یاد برد که غالباً چرخهای از کمردرد وجود دارد. افرادی که به دلیل شدید بودن کمردرد یا حساسیت شدید به درد، درک تشدیدشدهای از کمردرد دارند، احتمالاً تغییرات نامطلوب متعددی را به امید اجتناب از درد در رفتارها و سبک زندگیشان ایجاد میکنند. بیماران دچار کمردرد خفیف خود باعث شدیدتر شدن کمردردشان میشوند، چون مدام به روشهایی نادرست و غیرطبیعی راه میروند، مینشینند یا میچرخند تا شاید به این ترتیب کمردرد کمتری را تحمل کنند.
تشخیص کمردرد عصبی
پزشکان کمردرد عصبی را غالباً پس از معاینه بالینی و بررسی پرونده پزشکی بیمار تشخیص میدهند. بیماران باید مراقب اشتباه در خودتشخیصی کمردرد عصبی باشند، چون ممکن است عارضهای جدی مانند عفونت یا تومور ستون فقرات علت درد باشد. پزشک پس از معاینه معمولاً قادر به تشخیص افتراقی میشود و معمولاً میتواند احتمال ابتلا به دلایل ساختاری جدیتر کمردرد را در اغلب بیماران رد کند. سابقه شروع کمردرد در موارد کمردرد استرسی غالباً متغیر است. ممکن است درد محرکی قابلشناسایی داشته باشد یا عامل آن مشخص نباشد. برای مثال کمردرد در بعضی موارد پس از آسیبهایی مانند استرین یا اسپرین پایین کمر شروع میشود، اما در نتیجه عاملهای هیجانی تا مدتها پس از بهبود آسیبدیدگی ادامه دارد.
در بسیاری از موارد که کمردرد عصبی عامل اصلی ناراحتی است، یافتههای MRI معمولاً مشکلاتی مانند “برجستگی دیسک” یا “ساییدگی دیسک” را نشان میدهد. با این حال، معمولاً این یافتههای MRI از نظر بالینی معنادار نیستند و در نهایت مشخص میشود که این نوع آسیبها دلیل اصلی کمردرد نیستند.
علائم زیر از جمله ویژگیهای عمومی کمردرد عصبی به شمار میآید:
- کمردرد و یا گردن درد
- درد عضلانی منتشر
- وجود نقاط حساس به لمس در عضلات
- اختلالات خواب و خستگی شدید و مزمن
- بسیاری از بیماران مبتلا به کمردرد عصبی از درد «هنگام حرکت کردن» شکایت دارند.
چطور از تشدید کمردرد در اثر اضطراب جلوگیری کنیم؟
با فرض بر اینکه اضطراب علت کمردرد است، درمان کمردرد مسلماً مستلزم متمرکز شدن بر روی خود درد است. متأسفانه درمان اضطراب کمردرد را در بلندمدت تسکین میدهد و از بین بردن چرخه کمردرد تا حد زیادی به توانایی بیمار برای مقابله با خود کمردرد بستگی دارد. توصیههای زیر را در نظر بگیرید:
- حرکات کششی انجام بدهید: کشش بسیار برای رفع کمردرد مفید است. کشیده و منعطف نگه داشتن عضلات برای پیشگیری از درد بیشتر لازم است. پس نرمشهای کششی را به طور منظم انجام بدهید تا درد در نتیجه خشک شدن عضلات شروع نشود. چرخش زانو در حالت خوابیده و کشش کبرا نمونههایی از این کششهای مفید است.
- مراقب حالت اندامی باشید: وسواس داشتن درباره حالت اندامی همواره مفید نیست، اما اگر به حالت اندامیتان توجه کنید، میتوانید حالتهای نامناسبی را شناسایی کنید که پیامد استرس و اضطراب است. اگر در وضعیتی بودید که مضر بودن آن کاملاً مشخص بود، سعی کنید حالت اندامیتان را اصلاح کنید تا ببینید که آیا کمردردتان بهتر میشود یا خیر.
- مسکن مصرف کنید: مسکنهای بدون نسخه همچنان روش مفیدی برای مقابله با کمردرد است. حتی اگر کمردردتان عصبی باشد، مصرف داروهایی مانند تایلنول که برای تسکین درد طراحی شده است، میتواند موثر باشد، انتظار میرود کمردرد عصبی واکنش مطلوبی به مصرف مسکن نشان بدهد.
- ورزش کنید و تحرک داشته باشید: اگر کمردردتان آنقدر شدید نیست که نتوانید تکان بخورید و اگر پزشک حفظ فعالیت و تحرک را توصیه کرده است، حتماً ورزش کنید. راه بروید و فعالیتهایی را انجام بدهید که کمرتان را قوی نگه میدارد. در عین حال که بیش از حد به خودتان فشار نمیآورید و خود را در معرض آسیبدیدگی قرار نمیدهید، ارزش ورزش و تناسب اندام را فراموش نکنید.
- ماساژ: ماساژ روش بسیار مفیدی برای درمان کمردرد و رفع استرس است. ماساژدرمانی راهکار فوقالعادهای برای تسکین دردهای عضلانی محسوب میشود. اغلب بیماران پس از ماساژ متوجه کمتر شدن کمردرد میشوند.
تمام روشهای فوق راهکارهایی قدیمی برای تسکین کمردرد هستند که ارتباطی با اضطراب و کمردرد عصبی ندارند، با اینحال مؤثراند، چون پس از شروع کمردرد لازم است که درد را با بهرهگیری از روشهای قدیمی متوقف کرد.
روشهای پیشگیری از کمردرد در آینده
توصیههای رفتاری و سبک زندگی زیر را رعایت کنید تا در آینده دچار کمردرد نشوید:
- ستون فقرات را هنگام خواب در وضعیت خنثی نگه دارید
- حالت اندامی مناسب را تمرین کنید
- استرستان را کم کنید
- حرکات کششی را به طور منظم انجام بدهید
- رژیم غذایی سالم داشته باشید
- برنامه ورزشی منظمی داشته باشید
- از بلند کردن اشیای سنگین خودداری کنید
- اضافه وزن را از بین ببرید تا به وزن سالم برسید
اگر فکر میکنید که کمردردتان ناشی از استرس، اضطراب یا مشکل جسمی است، اولین گام برای تسکین کمردرد این است که برای معاینه به متخصص مجربی مراجعه کنید.
پزشک متخصص با توجه به علائمی که دارید، بهترین روش درمانی را به شما پیشنهاد خواهد کرد.
پرسشهای متداول
آیا استرس و اضطراب میتواند باعث کمردرد شود؟
اضطراب باعث سفت شدن عضلات، بیتحرکی، تغییر حالت اندامی و تغییرات دیگری میشود که میتواند به کمردرد دامن بزند. این درد واقعی است، بنابراین داروهای مسکن بدون نسخه، انجام حرکات کششی و درمانهای مشابه ممکن است برای تسکین درد لازم باشد. بسیار مهم است که اضطراب را در بلندمدت متوقف کنید.
درد عصبی یا ناشی از استرس چگونه است؟
در قفسه سینه احساس درد میکنید یا دچار تپش قلب میشوید. خستگی شدید یا اختلالات خواب، سردرد، سرگیجه و لرزیدن نیز از دیگر علائم درد عصبی است.
چطور متوجه جدی بودن کمردرد بشوم؟
در صورت مواجهه با علائم زیر برای ارزیابی و درمان کمردرد به پزشک مراجعه کنید:
- افزایش ناگهانی درد، ناراحتی، ضعف یا بیحسی
- از کار افتادن مثانه
- تب بالا
- دل درد شدید
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- درد ناشی از زمین خوردن یا وارد شدن ضربه شدید به کمر
