زانو از سه استخوان تشکیل شده است: استخوان فمور (استخوان ران)، تیبیا (استخوان ساق پا) و استخوان پاتلا (کشکک زانو). بین این استخوانها دو مفصل وجود دارد، یعنی مفصل فمور-تیبیا و مفصل فمور-پاتلا. همچنین، در زانو غضروف، تاندون‌ها و رباطها نیز وجود دارند. انحراف زانو در اوقاتی رخ میدهد که استحکام و ثبات این مفاصل به هم ریخته شود. در انحراف زانو، مفصل فمور-پاتلا یا کشکک زانو اغلب در معرض لغزیدن و عدم ثبات قرار می‌گیرد. به این نوع انحراف زانو، بی‌ثباتی کشکک می‌گویند. در انحراف زانو، زاویه غیرطبیعی بین استخوان فمور و تیبیا می‌تواند فشار ناهماهنگی روی زانوی آسیب دیده ایجاد کند. هر یک از این انحرافات زانو ممکن است منجر به آسیب‌های زانو یا آرتروز گردد. انحراف زانو هم در افراد ورزشکار و هم در افراد غیر ورزشکار رخ میدهد. افرادی که در ورزش‌های تماسی و دویدن شرکت میکنند، ممکن است با درد و کاهش عملکرد بیشتری مواجه شوند.
علت و انواع انحراف زانو
انحراف زانو ممکن است به صورت ژنووالگوم یا ژنوواروس نمایان شود. زانوی ضربدری زمانی مشخص میشود که فرد در حالت ایستاده قراردارد و زانوها در کنار هم قرار میگیرند و پاها و مچ پاها از یکدیگر جدا هستند و به هم نمی‌چسبند. پا پرانتزی وقتی مشاهده میشود که فرد در حالت ایستاده قرار دارد و مچ پاها تقریبا یکدیگر را لمس میکنند اما زانوها با فاصله از هم قرار دارند. این انحرافات زانو اغلب به علت مسائل مادرزادی یا پس از یک تصادف یا با بالا رفتن سن افراد رخ میدهند. متخصص ارتوپد زانو تجربه زیادی در تشخیص و درمان انحراف زانو و یا مشکلات دیگر زانو دارد.
علائم انحراف کشکک زانو چیست؟
علائم میتوانند شامل:
- سفتی زانو
- درد زانو
- صدای ساییدگی یا کلیک کردن زانو هنگام کشیدن
- به صورت غیر منتظره زانو به بیرون پرت شود
- درد زیر کشکک زانو
- قفل شدن یا گرفتگی زانو
- پرونیشن هنگام دویدن (چرخش پا به طرف داخل)
- کمردردی که عمدتا یک طرف بدن را درگیر میکند
- درد داخلی ساق پا و مچ پا
- داشتن دردهایی مثل بیحسی, سوزن سوزن شدن, تیر کشیدن و سوختن
- عملکرد انحراف شست روی یک پا
- اسکولیلوز
ممکن است این علائم با بالا و پایین رفتن از پله‌ها دویدن چهار زانو زدن بیش از حد نشستن روی زانوها و به مدت طولانی شدت پیدا میکند.علائم دیگراین بیماری شامل پرونیشن بیش از حد موقع دویدن‚ آب نیاوردن زانو‚ ناهمترازی کشکک زانو‚ افزایش زاویه زانو و حساسیت مفصل زانو نسبت به درد است.
سندروم انحراف زانو دردناک چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک در حین راه رفتن بیمار، پاهای او را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و تراز زانوها را بررسی میکند. در صورت وجود انحراف استخوان ساق پا، آن به سمت بیرون میچرخد و به ندرت یا به طور کامل به داخل نمی‌چرخد. قسمت بالایی ساق پا به داخل میچرخد، اما چرخش کم یا به طور کامل به سمت بیرون ندارد. همچنین، پزشک برای تشخیص آسیب یا نرمی استخوان و بافت‌های نرم داخل زانو، آزمایشاتی مانند اشعه ایکس و ام‌آرآی تجویز میکند. پس از این آزمایشات، پزشک می‌تواند نوع درمان مناسب برای این اختلال را پیشنهاد کند.
گزینه‌های درمانی انحراف زانو چیستند؟
برای درمان انحراف زانو و علائم های این اختلال، تراپی های زیر به بیمار توصیه میشود:
داروها
در برخی موارد والگوم زانو نوعی انحراف زانو است که ممکن است به علت بیماری زمینه‌ای مانند راشیتیسم کمبود کلسیم و ویتامین D رخ دهد. در چنین مواردی درمان بیماری زمینه‌ای با دارو موجب اصلاح انحراف زانو میشود.
همچنین استفاده از داروها همراه با یک برنامه ورزشی شخصی به کنترل درد و اصلاح زانو کمک میکند.
فیزیوتراپی
بهترین درمان برای مشکل انحراف خفیف زانو این است که ابتدا آن را ارزیابی کنید و بدانید که آیا این مشکل بیشتر مرتبط با ساختار بدن میشود (استخوانها) یا بافت نرم (ماهیچه‌ها یا رباطهایی که بیش از حد سفت شده‌اند) را درگیر کرده است. درمان بدشکلی استخوان خیلی دشوار است. بافت نرم تا حدودی به فیزیوتراپی پاسخ میدهد. در این روش روی ماهیچه‌های سفت رباطها و کپسولهای مفصلی کار میکند تا انعطاف پذیری بیشتری داشته باشند. همچنین در نواحی ضعیف قدرت عضلانی را تقویت میکند.
ارتوپدی
نقش ارتزها در تنظیم مجدد اندام تحتانی غیر قابل انکار است. هر موقع که پا و ساق پای افراد بزرگسال یا کودک به بیرون میچرخد به جای اینکه فشار روی سینه پا قرار گیرد روی قوس پا وارد میشود. این ارتزها با بالا آوردن قوس پا و اولین استخوان کف پا (متاتارس) پیچ خوردگی استخوان درشت نی به سمت بیرون را مجددا تنظیم میکنند. با این اصلاح چرخش انتهای استخوان ران به داخل کاهش میابد و همترازی مفصل کشکک پاتلا فمورال بهبود پیدا میکند.
اجتناب از انجام فعالیت های سنگین
بسیار مهم است فعالیتهایی را که کودکان نوجوانان یا بزرگسالان انجام میدهند باعث ساییدگی و پارگی زانو نشود. همچنین تغییر نحوه نشستن از فشار بیشتر روی زانو جلوگیری میکند. طوری بنشینید که تا جای ممکن پاها کمتر خم شوند و پاها جلوی بدن قرار گیرند و فشار روی مفصل فمورال کشکک کاهش یابد. از فعالیتهایی مثل دویدن زیاد‚ جاگینگ اجتناب کنید چون به حفظ عملکرد زانو در بلند مدت کمک میکند. اما شنا‚ دوچرخه سواری‚ فشار روی زانو را به حداقل میرساند و نتایج آن در طولانی مدت بهتر است.
درمان جراحی
ممکن است برخی از مشکلات شدید باشند و نه تنها باعث درد زانو میشوند بلکه باعث ایجاد اندام نازیبا نیز میشوند. وقتی این مشکل عملکرد بدن را مختل میکند میتوان برای تنظیم مجدد اندام تحتانی و جلوگیری از آسیب بیشتر به زانو جراحی انجام دهیم.
روشهای جراحی شامل موارد زیر هستند:
- استئومی برش استخوان. معمولا یک برش جزئی داده میشود. جراح از طریق این برش استخوان آنرا از لحاظ مکانیکی در وضعیت بهتری قرار میدهد. اغلب با استفاده از صفحه و پیچ و پلاک آن را ثابت میکند.
- سه نوع استئومی زانو که برای انحراف زانو مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از :
- استئومی تیبیال بالا- در این روش قسمت بالای استخوان درشت نی (استخوان ساق پا) بریده میشود استخوان را حرکت میدهد و زانو مجددا تنظیم میشود.
- استئومی ران- در این روش قسمت تحتانی استخوام ران (فمور) بریده میشود. استخوان را حرکت میدهد و مجددا زانو تنظیم میشود.
- استئومی توبرکل تیبیال -در این روش قسمت بالای استخوان درشت نی بریده میشود جایی که تاندون وارد استخوان کشکک میشود. حرکت دادن این قسمت کوچک از استخوان درشت نی باعث تثبیت در رفتگی کشکک زانو یا برطرف شدن دائمی درد میشود.
